آنژیوگرافی یکی از شاخه‌های رادیولوژی مداخله‌ای Interventional radiology است که از طریق آن، دسترسی به فضای داخلی (لومن) شریان‌ها و وریدهای بدن فراهم می‌گردد. مطالعه‌ی شریان‌ها به این روش را آرتریوگرافی و تصویر به دست آمده از آن را آرتریوگرام (نوعی از آنژیوگرام) می‌نامند و در خصوص وریدها، نام ونوگرافی (و ونوگرام) به آن اطلاق می‌گردد. سودمندی این مدالیته‌ی تشخیصی-درمانی از جهت مشاهده‌ی تنگی‌ها، انسداد و سایر ناهنجاری‌های عروقی چون آنوریسم‌ها (اتساع رگ‌ها) مشخص شده است. یکی از کاربردهای بسیار مهم آنژیوگرافی تشخیص و انجام مداخله‌های درمانی درخصوص بیماری عروق تغذیه‌کننده‌ی قلب (کرونر) از طریق کارگذاری استنت و باز کردن مجرای شریان‌هاست.
تصویر آنژیوگرام چگونه به دست می‌آید؟
در تمامی روش‌ها و تکنیک‌های آنژیوگرافی، تزریق مستقیم ماده‌ی حاجب به درون عروق از طریق یک کاتتر (لوله‌ی نازک و قابل انعطاف) که در داخل مجرای رگ کارگذاری می‌شود و سپس تصویربرداری با مدالیته‌های مختلف از شریان یا ورید مورد نظر، اساس مداخله را تشکیل می‌دهد.
انواع آنژیوگرافی
- آنژیوگرافی مغز
- آنژیوگرافی قلب
- آنژیوگرافی کلیه
- اِم آر آنژیوگرافی
- سی‌تی آنژیوگرافی
بسته به تکنیک و روش تصویربرداری مورد استفاده و نیز براساس عروق مورد مطالعه، انواع مختلفی از آنژیوگرافی شناسایی شده است. آنژیوگرافی با فلوروسکوپی (اشعه‌ی ایکس)، سی‌تی آنژیوگرافی (آنژیوگرافی با تکنیک تصویربرداری سی‌تی اسکن)، اِم آر آنژیوگرافی (آنژیوگرافی با تکنیک تصویربرداری اِم آر آی) و آنژیوگرافی هسته‌ای (با تزریق ماده‌ی رادیواکتیو)، تکنیک‌های تصویربرداری گوناگون در تهیه‌ی تصویر آنژیوگرام هستند.
آنژیوگرافی تفریق دیجیتالی Digital subtraction نیز روشی است که به‌خصوص در تشخیص ناهنجاری‌های عروق مغز از طریق حذف تصویر بافت‌های پس‌زمینه به کار می‌رود.
از نظر عروق مورد مطالعه، آنژیوگرافی عروق کرونر قلب (برای تشخیص و درمان سکته‌ی قلبی)، آنژیوگرافی ریه (برای تشخیص و درمان اختلالاتی چون آمبولی ریه) و تصویرهای آنژیوگرام کلیه (نشانگر تنگی شریان کلیوی و الگوی انتشار عروق در کلیه) طیف گسترده‌ای از کاربرد این روش تشخیصی در ارگان‌های مختلف بدن را به دست می‌دهد.
آنژیوگرافی عروق کرونر چیست؟
در آنژیوگرافی عروق کرونر عمدتاً از اشعه‌ی ایکس (فلوروسکوپی) برای تصویربرداری از رگ‌های خونی قلب استفاده می‌شود. این روش زیرمجموعه‌ای از مداخلات تحت عنوان کاتتریزاسیون قلب محسوب می‌گردد که در تشخیص و درمان اختلالات عروقی کاربرد دارد. آنژیوگرافی عروق کرونر شایع‌ترین مداخله‌ی کاتتریزاسیون قلب بوده و قادر است ناهنجاری‌های عروق کرونری را شناسایی نماید. در حین آنژیوگرافی، امکان باز کردن شریان‌های مسدود از طریق آنژیوپلاستی نیز وجود خواهد داشت. در صورتی که تنگی یا انسداد در چندین شریان و یا در ابتدای شاخه‌های اصلی شریان‌های کرونری رخ داده باشد، آنژیوپلاستی توصیه نمی‌گردد و به
جای آن از عمل جراحی بای‌پس شریان کرونری Coronary artery bypass graft) CABG) استفاده می‌شود.
چرا آنژیوگرافی عروق کرونر انجام می‌شود؟
در افراد با آنژین صدری پایدار با علائم درد قفسه‌ی سینه در حین فعالیت که با استراحت بهبود می‌یابد، به‌صورت الکتیو و انتخابی و در افرادی که آنژین ناپایدار داشته و یا دچار سکته‌ی قلبی شده‌اند، به‌صورت اورژانسی و فوری آنژیوگرافی عروق کرونر به‌منظور یافتن شریان مسدود و بازکردن آن انجام می‌شود. همچنین در برخی بیماری‌های مادرزادی قلب و دیگر ناهنجاری‌های عروقی مانند آنوریسم‌ها یا به‌دنبال ضربه به قفسه‌ی سینه آنژیوگرافی عروق کرونر ممکن است سودمند باشد.
از آنجایی که این روش تهاجمی بوده و ممکن است با برخی عوارض و مخاطرات همراه باشد، معمولاً تست‌های غیرتهاجمی دیگر (مانند الکتروکاردیوگرافی یا نوار قلب، اکوکاردیوگرافی یا تست ورزش) بر آنژیوگرافی مقدم بوده و تنها درصورت گزارش نتایج نابه‌هنجار در این تست‌ها، در مراحل بعد آنژیوگرافی درخواست می‌گردد. اندیکاسیون دیگر انجام آنژیوگرافی در بیمارانی است که قرار است مداخله‌ی درمانی در آن‌ها صورت گیرد (آنژیوپلاستی)؛ مانند بیمارانی که علائم سکته‌ی قلبی را از خود نشان داده و در نوار قلب نیز تغییرات متناظر با آن را بروز می‌دارند. روش‌های جدیدتر مانند سی‌تی آنژیوگرافی و اِم آر آنژیوگرافی به‌دلیل تصویرسازی کامپیوتری به مراتب از خطرات کمتری برخوردار بوده و تنها برای اهداف تشخیصی می‌توانند به کار روند.
آنژیوگرافی چه خطراتی دارد؟
مانند اکثر مداخلات قلبی و عروقی، آنژیوگرافی شریان کرونری نیز خطرات بالقوه‌ای را به دنبال خواهد داشت. این خطرات از تاثیرات ناشی از میزان اشعه‌ی ایکس دریافتی تا عوارض ذکر شده در زیر را در برمی‌گیرد. بسیاری از این عوارض تنها در درصد کمی از افراد رخ می‌دهند و بنابراین در صورت وجود اندیکاسیون قطعی برای انجام آنژیوگرافی، نباید بازدارنده باشند:
- سکته‌ی قلبی
- سکته‌ی مغزی
- آسیب به شریانی که کاتتر در آن قرار می‌گیرد
- ایجاد ریتم نامنظم قلبی (آریتمی)
- واکنش‌های آلرژیک نسبت به برخی موارد به کار رفته در ماده‌ی حاجب مانند ید یا داروهای مورداستفاده در حین فرآیند مداخله
- آسیب کلیوی (ناشی از ماده‌ی حاجب)
- خونریزی شدید
- عفونت‌ها
مراحل آنژیوگرافی به چه ترتیب است؟
تصویر برداری
بیمار برای انجام این پروسه بر روی تختی که دستگاه تولید اشعه‌ی ایکس بر روی آن تعبیه شده است به پشت دراز کشیده و دوربین‌های اشعه‌ی ایکس با چرخش به دور بیمار، تصاویر آنژیوگرام را ثبت می‌نمایند.
داروی خواب آور
بیمار در طی این عمل داروهای خواب‌آور دریافت می‌دارد. اما آنژیوگرافی به‌طور کلی نیازی به بیهوشی ندارد و این داروها صرفاً جهت آرامش بخشیدن به بیمار و کاهش استرس وی تزریق می‌گردند.
آماده سازی برای لوله کاتتر
ضربان قلب و فشار خون بیمار و همچنین درصد اشباع اکسیژن توسط پالس اکسی‌متری به‌طور مرتب ثبت می‌گردد. موهای ناحیه‌ی کشاله‌ی ران تراشیده شده و پس از استریل کردن ناحیه و بی‌حسی موضعی یک لوله‌ی انعطاف‌پذیر (کاتتر) وارد رگ می‌گردد.
وارد کردن لوله کاتتر
سپس کاتتر از طریق سیم (wire) مخصوص به داخل عروق کرونر هدایت شده و ماده‌ی حاجب در داخل لومن این شریان‌ها تزریق می‌گردد. بیمار ممکن است پس از تزریق ماده‌ی حاجب احساس گرگرفتگی، گرما یا تهوع نماید. با این حال، این مداخلات نبایستی منجر به درد شوند و در صورت ایجاد درد و به‌طور کلی هرگونه احساس ناراحتی، این علائم باید فوراً به پزشک گزارش گردد.
مداخلات درمانی دیگر
در حین آنژیوگرافی ممکن است برخی مداخلات درمانی نیز صورت گیرد؛ از جمله آنژیوپلاستی از طریق بالون زدن و یا کارگذاری استنت برای باز کردن شریان تنگ‌شده یا مسدود. کل فرایند آنژیوگرافی حدود یک ساعت به طول می‌انجامد. این زمان، در موارد همراه با مداخله‌ی درمانی ممکن است بیشتر طول بکشد.
قبل از آنژیوگرافی چه کارهایی انجام دهیم؟
توصیه می‌شود که از شب قبل از وقت آنژیوگرافی از نیمه شب به بعد، بیمار ناشتا بوده و آب و غذا نخورد. به همراه داشتن داروهای خود و یا ارائه‌ی لیستی از نام‌های آن‌ها به پزشک در پیش‌بینی تداخلات دارویی و مخاطرات ناشی از مداخله‌ی رادیولوژیک مؤثر خواهد بود. بهتر است حتماً درخصوص مصرف داروها و به‌ویژه انسولین و داروهای خوراکی کاهنده‌ی قند خون در افراد دیابتی با پزشک مشورت شود.
بعد از انجام آنژیوگرافی چه کارهایی انجام دهیم؟
پس از آنژیوگرافی، بیمار باید تا چند ساعت دراز بکشد تا از خونریزی از محل کاتتریزاسیون جلوگیری نماید. اعمال فشار بر روی محل ورود کاتتر نیز جلوی خونریزی را گرفته و بهبودی را سریع‌تر می‌سازد.از مالیدن کرم و مواد گیاهی روی محل آنژیوگرافی خودداری کنید.درخصوص از سرگیری مصرف داروها، نحوه‌ی حمام کردن و سایر فعالیت‌های روزمره بایستی توصیه‌های لازم از پزشک درخواست شود. بیماران باید تا چند روز از فعالیت شدید و سنگین خودداری کنند.
محل ورود کاتتر ممکن است تا مدتی دردناک و کبود یا کمی برآمده باقی بماند.
رژیم غذایی بعد از آنژیوگرافی
بهتر است از مواد غذایی کم چرب و کم نمک مصرف شود و از مصرف غذاهایی سرخ کردنی خودداری کنید.
تا چند روز بعد از آنژیوگرافی مایعات کافی مصرف کنید.
آنژیوگرافی از راه دست یا پا؟
برای بیماران، آنژیوگرافی از راه دست راحت تر از آنژیوگرافی از طریق ران است؛ زیرا بلافاصله بعد از آنژیوگرافی از راه دست آنان قادر به نشستن، راه رفتن و نوشیدن و آشامیدن بلافاصله بعد از آنژیوگرافی هستند.بسیاری از پزشکان با روش شریان ران راحتتر هستند و تنها آن را توصیه می کنند.
همچنین پزشکان زیادی هستند که از روش رادیال (دست) در موقعیت هایی استفاده می کنند که ممکن است روش شریان رانی پیچیده و مشکل باشد؛ مانند بیماران چاق و بیماران مبتلا به انسداد رگ های خونی در اندام تحتانی.
روش شریان رانی برای بیمارانی ممکن است استفاده شود که حفظ و نگهداری از رگ رادیال مچ دست ضروری است مانند بیماران نیاز به دیالیز و یا بیمارانی که نیاز به شریان رادیال برای جراحی بای پس دارند.
هر دو روش معایب و مزایای خود را دارند و با توجه به تشخیص پزشک یک راه انتخاب می شود.
چه موقع به پزشک مراجعه کنیم؟
بعد از آنژیوگرافی در صورت خونریزی، کبودی یا ورم جدید در محل ورود کاتتر، درد و ناراحتی و علائم عفونت مانند قرمزی، خروج چرک و یا تب بایستی حتماً به پزشک مراجعه شود. تغییر دما یا رنگ اندام دخیل یا ضعف و بی‌حسی آن نیز نیازمند معاینه‌ی پزشک خواهد بود. در برخی افراد به‌ندرت ممکن است درد قفسه‌ی سینه یا تنگی نفس ایجاد گردد که در این موارد و یا در صورت خونریزی شدید و غیرقابل کنترل و ورم ناگهانی محل کاتتریزاسیون، بایستی با اورژانس تماس گرفته شود.
دیدگاه ها