چربی خون بالا چیست : تشخیص، علائم، عوارض، درمان

اصطلاح چربی خون عبارت است از مولکول های لیپیدی موجود در جریان خون که به 2 دسته کلسترول (LDL و HDL) و تری گلیسیرید تقسیم می شوند.

چربی ها علاوه بر تولید انرژی، وظایف مهم دیگری نیز در بدن برعهده دارند، اما افزایش آنها در بدن موجب ایجاد بیماری می شود.

اختلال چربی خون بالا عموما به دلیل سبک زندگی ناسالم در افراد ایجاد می شود و می تواند عوارض خطرناکی به همراه داشته باشد.

در این پست از داکتاپ، به بررسی علائم، نحوه تشخیص، عوارض و درمان چربی خون بالا می پردازیم.

با ما همراه باشید.

چربی خون چیست؟

اصطلاح چربی خون عبارت است از مولکول‌های لیپوپروتئین (انواع مولکول‌های کلسترول دربردارنده‌ی جزء پروتئینی و جزء چربی) و تری‌گلیسیرید موجود در پلاسما که در گردش خون روده‌ای-کبدی و نیز در گردش خون سیستمیک، در سراسر بدن ترابری می‌گردند.

لیپوپروتئین‌های با چگالی کم(LDL)، کلسترول بد و لیپوپروتئین‌های با چگالی بالا(HDL)، کلسترول خوب محسوب می‌گردند. 

مقدار نرمال چربی خون چقدر است؟

مقدار نرمال هر دسته از چربی های خون عبارتند از :

• لیپوپروتئین با چگالی کم = کلسترول بد و مضر (LDL) = کمتر از 100 میلی گرم بر دسی لیتر
• لیپوپروتئین با چگالی بالا = کلسترول خوب و سودمند (HDL) = در مردان بیشتر از 40 میلی گرم و در زنان بیش از 50 میلی گرم بر دسی لیتر (ایده آل : بیشتر از 60 میلی گرم)
• مجموع مقدار لیپوپروتئین ها = کلسترول کل (Total Cholesterol) = کمتر از 200 میلی گرم بر دسی لیتر
• تری گلیسیریدها (Triglycerides) = کمتر از 150 میلی گرم بر دسی لیتر

اختلالات چربی خون (دیس لیپیدمی) که معمولا به شکل افزایش چربی خون (هایپرلیپیدمی) خود را نشان می دهند، زمانی رخ می دهد که مقدار چربی خون شما بیشتر از بازه نرمال باشد.

میزان دقیق این مولکول ها در آزمایشات مربوط به چربی خون مشخص می شود. در ادامه با این آزمایش ها بیشتر آشنا می شویم.

علت چربی خون بالا چیست؟

اختلال چربی بالای خون (هیپرلیپیدمی) عمدتاً به‌دنبال سبک زندگی ناسالم  و مواردی از قبیل؛ کم‌تحرکی، سیگار کشیدن، چاقی و در زمینه‌ی بیماری‌هایی چون دیابت به وجود می آید.

در اکثر موارد این اختلال از طریق اصلاح رفتار و عادات غذایی و گنجاندن فعالیت فیزیکی منظم (حداقل 30 دقیقه در اکثر روزهای هفته) در برنامه‌ی روزمره، برگشت‌پذیر خواهد بود.

البته اگر درجه پیشرفت بیماری شما زیاد باشد، حتما باید با پزشک متخصص داخلی مشورت کنید تا در صورت نیاز برای شما دارو تجویز شود.

نشانه ها و علائم چربی خون بالا چیست؟

اختلالات اکتسابی چربی خون، اغلب فاقد نشانه و علائم بارز بوده و عوارض برجای مانده از آن‌ها عمدتاً عوارض عروقی درازمدت خواهد بود.

به عنوان مثال LDLها در نهایت منجر به تشکیل پلاک های چربی (آترواسکلروز) در دیواره شریان های حیاتی می شود. شریان هایی مانند؛ شریان های تغذیه کننده بافت عضله قلب (عروق کرونری)، شریان های خون رسان به مغز و شریان های اصلی اندام ها.

این پلاک های چربی منجر به بروز درد قفسه سینه به دنبال فعالیت فیزیکی، هوای سرد، سیگار کشیدن و مصرف غذای چرب آغاز شده و با استراحت برطرف می شود.

بنابراین بسیار مهم است که اختلال چربی خون بالا را دست کم نگیرید و سریعا با پزشک مشورت کنید.

به طور کلی علائم چربی خون بالا شامل موارد زیر است و با مشاهده آنها بهتر است به فکر درمان بیافتید :

• خستگی یا کوفتگی در بدن
• سوزش و احساس افزایش حرارت نقاط مختلف بدن (به خصوص کف پا که معمولاً در شب تشدید می‌شود)
• درد‌های نسبتاً مقاوم به درمان در ناحیه ساق و کف پا (گاهی هم در سایر نواحی بدن)
• سردرد‌هایی که معمولاً به صورت سنگینی سر خودنمایی می‌کند
• خشکی و یا تلخی دهان
• سرگیجه و گاهی وز وز گوش
• سرگیجه، سنگینی، خواب آلودگی، تپش قلب و علائمی از این دست، پس از مصرف غذا‌های چرب
• افزایش تعریق بدن
• ورم و پف کردن صورت

آزمایشات و روش های تشخیص چربی خون بالا

معمولا برای بیماری ها و اختلالاتی که در بین افراد شایع می باشد، غربالگری توصیه می شود. اختلال چربی خون بالا نیز جز بیماری های شایع می باشد و بنابراین بسته به نظر پزشک متخصص داخلی یا متخصص قلب و عروق، باید غربالگری انجام شود.

عمدتا غربالگری چربی خون بالا در سنین زیر توصیه می شود :

• مردان (بدون خطر زمینه ای) : از 35 سالگی
• مردان (همراه با خطر زمینه ای) : از 20 تا 35 سالگی
• زنان (بدون خطر زمینه ای) : از 45 سالگی
• زنان (همراه با خطر زمینه ای) : از 20 سالگی

اما منظور از خطر زمینه ای یا ریسک فاکتور چیست؟ 

منظور از ریسک فاکتور، عواملی است که چربی خون بالا می تواند با آنها همراه شده و بیماری شما را تشدید کنند. برخی از مهمترین ریسک فاکتورها عبارتند از :

• ابتلا به دیابت
• سابقه خانوادگی بیماری قلبی (در مردان کمتر از 50 و زنان کمتر از 60 سال)
• سابقه خانوادگی کلسترول بالای خون
• سیگار کشیدن
• فشار خون بالا
• مصرف بیش از حد الکل
• نداشتن تحرک و فعالیت جسمی
• رژیم غذایی پرچرب
• یائسگی

در صورتی که ریسک فاکتورهای ذکر شده را دارید و سن شما در بازه زمانی تعیین شده می باشد، می بایست طبق نظر پزشک مورد ارزیابی قرار بگیرید.

معمولا آزمایشی که جهت تشخیص چربی خون بالا باید انجام دهید، آزمایشات تری گلیسیرید، LDL و HDL و کلسترول کل موجود در خون می باشد.

به کمک این آزمایشات و دیگر مواردی که پزشک درخواست می کند، می توان هیپرلیپیدمی را در بیمار تشخیص داد.

* توجه: در افراد بی علامت، معمولا اقدامات تهاجمی جهت تشخیص بیماری صورت نمی گیرد. اما در افرادی که درد قفسه سینه پایدار دارند، تست ورزش می تواند تعیین کننده باشد.

* توجه: شاخص اصلی در تشخیص آترواسکلروز (پلاک های چربی در دیواره شریان)، انجام آنژیوگرافی عروق کرونری می باشد.

عوارض هایپرلیپیدمی و چربی خون بالا

همانطور که پیش تر گفتیم، اختلال هایپرلیپیدمی یا چربی خون بالا، معمولا عوارض بلندمدتی دارد.

مهم ترین عارضه ای که این بیماری می تواند برای فرد ایجاد کند، تشکیل پلاک های چربی در دیواره شریان های حیاتی بدن می باشد.

این پلاک های چربی ممکن است در اثر عوامل مختلفی همانند؛ فعالیت فیزیکی سنگین، تحریک سیستم عصبی و ...، پاره شده و منجر به ایجاد لخته شود. در نتیجه این اتفاق عروق خونی مسدود شده و خونرسانی اندام قطع می شود.

این اتفاق اگر در رگ های تغذیه کننده قلب (عروق کرونر) بیافتد، منجر به سکته قلبی (سندرم حاد کرونر) می شود. مشابه همین فرآیند در عروق خون رساننده به مغز، منجر به ایجاد سکته مغزی می شود.

بنابراین، بی توجهی به چربی خون بالا می تواند خطرناک و کشنده باشد و باید حتما به فکر درمان آن باشید.

پیشگیری از افزایش چربی خون 

مهم ترین اقداماتی که می توانند در راستای پیشگیری از افزایش چربی خون موثر باشند، عبارتند از :

• رژیم غذایی کم نمک و کم چربی
• رسیدن به وزن ایده آل و حفظ آن
• فعالیت فیزیکی (در اکثر روزهای هفته به مدت حداقل نیم ساعت)
• سیگار نکشیدن

در افرادی که سابقه بیماری چربی خون در خانواده را دارند، این اقدامات باید از سنین پایین تر مورد توجه قرار بگیرد.

درمان چربی خون بالا

درمان و یا کنترل هایپرلیپیدمی یا چربی خون بالا به چند روش امکان پذیر است. اما توجه کنید که همواره موثرترین روش، روشی است که پزشک داخلی یا پزشک قلب و عروق شما پیشنهاد می دهد.

به طور کلی درمان های اختلال چربی خون بالا را به چند دسته می توان تقسیم کرد :

- درمان دارویی چربی خون

هریک از داروهای کاهنده چربی خون، از طریق یک مکانیسم منحصر بفرد، اثر خود را اعمال می کنند.

دو دسته داروی موثر در کنترل چربی خون یا کلسترول، استاتین ها و فیبرات ها هستند.

استاتین ها (مانند آتورواستاتین، رزوواستاتین و ...) در کاهش LDL خون موثرند و فیبرات ها (مانند فنوفیبرات، جم فیبروزیل و ...) در کاهش تری گلیسیریدها و افزایش سطح HDL تاثیرگذار هستند.

دیگر داروهای موثر در کنترل چربی خون بالا عبارتند از :

• ازتیمایب (Ezetimibe) : ممانعت از جذب کلسترول از طریق دستگاه گوارش
• کلستیرامین : اتصال به اسیدهای صفراوی و کاهش جذب کلسترول غذا
• نیاسین (ویتامین B3) : عمدتا در موارد مقاوم و هایپرلیپیدمی خانوادگی به کار می رود.

* توجه: در مواردی که اختلال چربی خون به صورت ارثی باشد، اصلاح رژیم غذایی و فعالیت بدنی نمی تواند در پیشگیری از این بیماری موثر باشد و بیمار حتما باید با مشورت پزشک دارو مصرف کند.

- درمان گیاهی - سنتی چربی خون

درمان های گیاهی نیز برای جلوگیری از افزایش چربی خون موثر واقع می شوند.

برخی از مواد غذایی که در کنترل سطح چربی خون موثرند، عبارتند از :

• روغن زیتون طبیعی
• سیر و پیاز
• سرکه سیب
• ادویه ها
• روغن ماهی
• گیاه خار مریم
• میوه ها و سبزیجات
• آجیل ها و حبوبات
• خوراکی های حاوی نیاسین و کروم
• دانه گشنیز
• قارچ
• سماق

علاوه بر موارد بالا، می توانید از دمنوش های گیاهی زیر نیز برای کنترل چربی خون استفاده کنید :

• دمنوش زنجبیل
• دمنوش آویشن
• دمنوش شوید
• دمنوش کاسنی

- درمان چربی خون با سبک زندگی و تغذیه

رعایت سبک زندگی و تغذیه سالم و داشتن فعالیت بدنی مناسب، معمولا جز موثرترین روش ها برای درمان و یا کنترل چربی خون می باشد.

رعایت نکات زیر نیز می تواند در جلوگیری از افزایش چربی خون شما موثر باشد :

• خوردن مرغ بدون پوست و چربی
• خوردن گوشت بدون چربی به میزان متوسط
• خوردن لبنیات کم چرب یا بدون چربی
• مصرف چربی های اشباع نشده، به جای چربی های اشباع و چربی های ترانس
• اجتناب از مصرف فست فود، غذاهای مضر و گوشت های فرآوری شده
• خوردن غذاهای کبابی و بخارپز به جای غذای سرخ شده
• ترک مصرف الکل و سیگار
• ورزش کردن به مدت حداقل 30 دقیقه در روز و حداقل 4 روز در هفته

- نتیجه درمان چه زمانی مشخص می شود؟

فرآیند درمان چربی خون بالا، فرآیندی زمان بر است، اگرچه داروهای شیمیایی قادرند به سرعت مقادیر چربی خون را پایین بیاورند.

همچنین اصلاح سبک زندگی و تغذیه نیازمند زمان بیشتری (6 تا 12ماه) هستند تا تاثیرات خود را نشان بدهند. همچنین این موارد تنها در صورتی نتیجه بخش خواهند بود که تداوم داشته باشند.

Source: Webmd.com & Healthline.com