چربی خون چیست و مقدار نرمال چربی خون چقدر است؟

اصطلاح چربی خون عبارت است از مولکول‌های لیپوپروتئین (انواع مولکول‌های کلسترول دربردارنده‌ی جزء پروتئینی و جزء چربی) و تری‌گلیسیرید موجود در پلاسما که در گردش خون روده‌ای-کبدی و نیز در گردش خون سیستمیک در سراسر بدن ترابری می‌گردند. لیپوپروتئین‌های با چگالی کم (LDL) کلسترول بد و مضر و لیپوپروتئین‌های با چگالی بالا (HDL) کلسترول خوب و سودمند محسوب می‌گردند. بنابراین، وجود مقادیر کم LDL (کمتر از 100 میلی‌گرم بر دسی‌لیتر) و مقادیر بالای HDL (بالاتر از 40 در مردان و بالاتر از 50 در زنان) در خون برای حفظ سلامتی بدن مورد نیاز است. سطح مجموع کلسترول‌ها (کلسترول کل) نیز بایستی در حد کمتر از 200 میلی‌گرم بر دسی‌لیتر حفظ گردد. در نهایت، افزایش تری‌گلیسیرید خون تا مقادیر بیشتر از 200 میلی‌گرم بر دسی‌لیتر مطرح‌کننده‌ی بیماری است.

علت چربی خون؟

اختلال چربی بالای خون (هیپرلیپیدمی) عمدتاً به‌دنبال سبک زندگی ناسالم از قبیل کم‌تحرکی، سیگار کشیدن و چاقی و در زمینه‌ی بیماری‌هایی چون دیابت به وجود آمده و در اکثر موارد از طریق اصلاح رفتار و عادات غذایی و گنجاندن فعالیت فیزیکی منظم (حداقل 30 دقیقه در اکثر روزهای هفته) در برنامه‌ی روزمره، برگشت‌پذیر خواهد بود.

دارو های کاهنده چربی خون

در موارد مقاوم، داروهای کاهنده‌ی چربی خون از قبیل فیبرات‌ها و استاتین‌ها تجویز می‌گردند. موارد اولیه (ارثی) اختلالات لیپیدی در سنین کمتر بروز یافته و پاسخ ضعیف‌تری نسبت به تمهیدات تغییر سبک زندگی نشان می‌دهند. به علاوه، هیپرلیپیدمی (چربی خون افزایش یافته) یا دیس‌لیپیدمی (اختلال در اعداد میزان چربی در خون) که عامل آن جهش‌های ژنی بوده و در میان اعضای یک خانواده یافت می‌گردد، از طریق رعایت رژیم غذایی سالم و کم‌چرب و فعالیت بدنی بهینه قابل پیشگیری نخواهد بود. 

آیا چربی خون بالا علائم دارد؟

اختلالات اکتسابی چربی خون اغلب فاقد تظاهرات بارز بوده و عوارض برجای مانده از آن‌ها عمدتاً عوارض عروقی درازمدت خواهد بود. LDL دارای گیرنده‌هایی است که به آن اجازه می‌دهد توسط سلول‌های ماکروفاژ (گلبول‌های سفید حاضر در بافت دیواره‌ی عروق) بلعیده شود. این نوع کلسترول سپس در سلول‌های فاگوسیت‌کننده، در معرض رادیکال‌های آزاد اکسیژن قرار گرفته و تخریب می‌گردد. ماکروفاژ‌های حاوی LDL سلول‌های فوم foam cells را تشکیل داده و به‌ همراه کریستال‌های آزاد کلسترول، کلسیم و بقایای سلولی به تشکیل پلاک‌های چربی (آترواسکلروز) در دیواره‌ی شریان‌های حیاتی، مانند شریان‌های تغذیه‌کننده‌ی بافت عضله قلب (شریان‌های کرونری)، شریان‌های خون‌رسان به مغز و نیز شریان‌های اصلی اندام‌ها خواهد انجامید. 

در قلب، پلاک‌های چربی منجر به بروز تظاهرات گذرای درد قفسه‌ی سینه یا آنژین صدری پایدار می‌گردند. این تظاهرات به‌دنبال فعالیت فیزیکی، هوای سرد، سیگار کشیدن و پس از خوردن وعده‌های غذایی چرب آغاز گردیده و با استراحت برطرف می‌شود. علت آن به افزایش آنی نیاز سلول‌های بافت به مواد غذایی و عدم دریافت خون مورد نیاز از خلال عروق کرونری تنگ‌شده بازمی‌گردد. عروق کرونری که در وقوع علائم آنژین صدری پایدار دخیلند، درصد تنگی حدوداً برابر با 70 درصد دارند. 

به طور کلی علائم چربی خون بالا شامل موارد زیر است:

• خستگی یا کوفتگی در بدن
  
  
• سوزش و احساس افزایش حرارت نقاط مختلف بدن به خصوص کف پا که معمولاً در شب تشدید می‌شود
  
  
• درد‌های نسبتاً مقاوم به درمان در ناحیه ساق و کف پا (و گاهی هم در سایر نواحی بدن)
  
  
• سردرد‌هایی که معمولاً به صورت سنگینی سر خودنمایی می‌کند
  
  
• خشکی و یا تلخی دهان
  
  
• سرگیجه و گاهی وزوز گوش
• سرگیجه، سنگینی، خواب آلودگی، تپش قلب و علایمی از این دست، پس از مصرف غذا‌های چرب
• افزایش تعریق بدن
• ورم و پف کردن صورت

تشکیل پلاک‌های عروقی چه عوارضی به‌دنبال دارد؟

در عروق تغذیه‌کننده‌ی قلب، پاره‌شدن ناگهانی این پلاک‌های چربی در اثر تحریک سیستم عصبی سمپاتیک و فعالیت فیزیکی سنگین و انقباض عروق تنگ‌شده، منجر به ایجاد لخته، انسداد کامل رگ و قطع خونرسانی به عضو گردیده و نام سکته‌ی قلبی یا سندرم حاد کرونر به آن اطلاق می‌گردد. فرآیندی مشابه در عروق خون‌رساننده به نواحی مختلف مغز عامل پدیدآورنده‌ی سکته‌ی مغزی است. 

مطالعه بیشتر: علائم سکته مغزی و درمان

در شریان‌های مربوط به اندام‌ها، تنگی و کاهش نسبی خونرسانی منجر به بروز لنگش claudication در اندام خواهد گردید. مشخصه‌ی این لنگش در اندام تحتانی آن است که فرد در حین راه رفتن دچار درد و ناراحتی گردیده و مجبور به توقف خواهد شد. این درد پس از مدتی ایستادن برطرف می‌گردد و فرد ادامه‌ی حرکت خود را از سر خواهد گرفت. این امر در تضاد با لنگش عصبی ناشی از تنگی کانال مهره است که مستلزم خم‌شدن رو به جلو و یا نشستن برای مدتی به‌منظور تخفیف درد و ناراحتی خواهد بود. در این بیماری نیز ایجاد لخته و انسداد کامل شریان، به مرگ سلولی منتهی شده و اندام را در معرض خطر قطع عضو قرار می‌دهد.

دیس‌لیپیدمی (اختلال در سوخت و ساز چربی) ارثی یا اولیه چیست؟

علل اولیه‌ی بروز اختلالات لیپیدی شامل جهش‌های ژنی بوده که حاصل آن تولید بیش از حد کلسترول LDL یا تری‌گلیسیرید و یا ناتوانی در برداشت این مولکول‌ها از خون خواهد بود. در برخی موارد نیز کمبود تولید و یا حذف بی‌رویه‌ی کلسترول‌های خوب یا HDL در ایجاد اختلال ارثی نقش دارد. برخورداری از سابقه‌ی خانوادگی مشکلات مشابه، یک جزء بسیار مهم در شرح‌حال افراد مبتلا به دیس‌لیپیدمی اولیه است. 

علائم دیس‌لیپیدمی اولیه کدامند؟

علائم اختلال لیپیدی اولیه یا ارثی نیز تا حد زیادی مشابه انواع اکتسابی آن بوده و با بروز آترواسکلروز، درد قلبی و حملات سکته در سنین پایین مشخص می‌گردد. بیماری عروق محیطی نیز در این افراد شایع است. هم‌چنین افزایش تری‌گلیسیرید فامیلی در حد 200 تا 500 میلی‌گرم بر دسی‌لیتر، همانند هایپرتری‌گلیسیریدمی ثانویه می‌تواند منجر به بروز حملات پانکراتیت حاد ‌گردد. در این افراد، عمدتاً سابقه‌ی بیماری‌های زمینه‌ای چون دیابت و بیماری مزمن قلبی وجود دارد. این بیماری‌های زمینه‌ای عامل افزایش بیش از حد مقادیر تری‌گلیسیرید در خون محسوب گردیده و یا بیماران شرح حالی از دریافت داروهای محتوی استروژن یا مصرف الکل را ارائه می‌نمایند.  

علائم اختلالات ارثی چربی خون چه تفاوتی با انواع اکتسابی دارد؟

در دیس‌لیپیدمی‌های ارثی، برخی علائم بارز تر بوده و به تشخیص ناهنجاری‌ ظهوریافته یاری می‌رسانند. به‌عنوان مثال در افراد زیر 45 سال، یافتن حلقه‌ی خاکستری روشنِ قوس پیری قرنیه Arcus senilis در حاشیه‌ی قرنیه و عنبیه (بخش رنگی) چشم که در افراد مسن به‌دنبال تجمع لیپیدها در این ناحیه رخ می‌دهد، مطرح‌کننده‌ی اختلال اولیه‌ی دیس‌لیپیدمی و هایپرلیپیدمی خانوادگی است. قوس پیری قرنیه دید را تحت تأثیر قرار نمی‌دهد و از این رو نیازی به درمان ندارد.

در نوع دیس‌بتالیپوپروتئینمی فامیلی familial dysbetalipoproteinemia، تغییر رنگ نارنجی یا زرد چین‌های کف دست‌ به‌دنبال رسوب چربی رخ می‌دهد و در هایپرکلسترولمی فامیلی familial hypercholesterolemia، رسوبات کلسترول به‌صورت پلاک‌های زرد در اطراف پلک‌ها (زانتلاسما Xanthelasma) دیده می‌شوند. در این افراد رسوبات تاندونی کلسترول به‌خصوص در تاندون آشیل پاشنه‌ی پا نیز شایع است. هم‌چنین مقادیر بالای تری‌گلیسیرید یا کلسترول خون منجر به بروز وضعیتی به نام زانتومای انفجاری eruptive xanthoma در پوست می‌‌گردد. در این حالت رسوبات چربی به رنگ زرد-قرمز در سطح پوست به‌صورت منتشر ظهور می‌یابند. 

چه زمانی باید به پزشک مراجعه نماییم؟

علائم اختلالات لیپیدی اغلب نامحسوس بوده و از این رو، ضرورت پایبندی به دستورالعمل‌های کلی غربال‌گری برای بررسی بیمارانی که در معرض خطر بیماری‌های قلبی و عروقی ناشی از افزایش چربی خون قرار دارند، نتیجه می‌شود. با این حال، در افرادی که علائم آشکاری چون رسوبات لیپیدی در نواحی مختلف بدن را از خود نشان می‌دهند، مراجعه به پزشک جهت ارزیابی پروفایل لیپید اکیداً توصیه می‌شود. 

 

از کجا بدانیم که آیا به بیماری عروق کرونر مبتلا هستیم یا خیر؟

در افراد بی‌علامت، از انجام اقدامات تهاجمی به‌منظور تشخیص بیماری مزمن قلبی و عروقی اجتناب می‌گردد. در افرادی که به آنژین پایدار دچارند، تست ورزش می‌تواند تا حدودی وضعیت ایسکمی بافت را تعیین نماید. با این حال، استاندارد طلایی در تشخیص شدت و پیش‌آگهی آترواسکلروز، انجام آنژیوگرافی عروق کرونری است که تنها در صورت تصمیم برای مداخله‌ی درمانی (مثلاً کارگذاری استنت) توجیه منطقی می‌یابد.

عوامل خطرزا در چربی خون بالا

• سیگار کشیدن
  
  
• فشار خون بالا
  
  
• میزان پایین HDL
  
  
• سن بالاتر از ۴۵ سال در مردان و بالاتر از ۵۵ سال در زنان
  
  
• مصرف بیش از حد الکل
  
  
• نداشتن تحرک جسمانی
  
  
• رژیم غذایی پرچرب
  
  
• یائسگی

چه کسانی بیشتر چربی خون می گیرند؟

• افرادی که دارای اضافه وزن و چاقی هستند
  
  
• افرادی که رژیم غذایی ناسالم دارند
  
  
• افرادی که سیگار می کشند و یا الکل مصرف می کنند
  
  
• افراد مبتلا به دیابت
  
  
• افراد مبتلا به نارسایی مزمن کبد یا کلیه

پیشگیری از بالارفتن چربی خون

• خوردن مرغ بدون پوست و چربی
  
  
• خوردن گوشت بدون چربی به میزان متوسط
  
  
• خوردن لبنیات کم چربی یا بدون چربی
  
  
• مصرف چربی‌های اشباع نشده، به جای چربی‌های اشباع و چربی‌های ترانس
  
  
• ورزش کردن به مدت حداقل ۳۰ دقیقه در روز و ۴ روز در هفته
  
  
• اجتناب از مصرف فست فود، غذا‌های مضر و گوشت‌های فرآوری شده
  
  
• خوردن غذا‌های کبابی و بخارپز به جای غذا‌های سرخ شده
  
  
• ترک مصرف الکل، الکل باعث افزایش سطح تری گلیسیرید می‌شود

درمان خانگی چربی خون بالا

• روغن زیتون طبیعی:
  روغن زیتون با کیفیت بالا، دارای ترکیبات ضد التهاب، آنتی اکسیدان‌ها و مقدار زیادی درشت مغذی‌های مفید برای قلب است. هم چنین کلسترول خوب را افزایش می‌دهد.
  
  
• سیر و پیاز:
  این دو خوراکی کاهنده کلسترول، به دلیل دارا بودن ترکیبات حاوی سولفور به پایین آمدن کلسترول LDL کمک می‌کنند که باعث پاکسازی شریان‌ها می‌شوند.
  
  
• سرکه سیب:
  مصرف روزانه فقط یک قاشق سوپ خوری سرکه سیب، به پایین آمدن کلسترول به صورت طبیعی کمک می‌کند. ثابت شده است سرکه سیب تولید صفرا را افزایش داده و به کبدتان که مسئول پردازش کلسترول است کمک می‌کند.می توانید 3 قاشق چای خوری عسل را با 3 قاشق چای خوری سرکه سیب و دو فنجان آب داغ ترکیب نمایید و دوبار در روز این ترکیب را مصرف نمایید.
  
  
• ادویه ها:
  هر روز انواع مختلفی از ادویه‌ها را به رژیم غذایی خود اضافه کنید مثل ریحان، رزماری و زردچوبه که همه آن‌ها سرشار از آنتی اکسیدان‌های محافظ قلب هستند و به پایین آمدن کلسترول به صورت طبیعی کمک می‌کنند.
  
  
• روغن ماهی:
  چربی‌های امگا۳ موجود در روغن ماهی به کاهش سطح کلسترول خون کمک می‌کنند که به نوبه خود از بروز چربی خون بالا جلوگیری می‌کند.
  
  
• گیاه خار مریم:
  گیاه خار مریم برای سلامت قلب مفید بوده و با کاهش التهاب و پاکسازی خون و جلوگیری از آسیب فشار اکسیداتیو در شریان‌ها به پایین آمدن سطح کلسترول خون کمک می‌کند. مطالعات نشان می‌دهد که خار مریم بخصوص برای بیماران دیابتی که از چربی خون بالا رنج می‌برند مفید است.
  
  
• میوه‌ها و سبزیجات:
  میوه‌ها و سبزیجات حاوی فیبر هستند که کمک به کاهش کلسترول می‌کنند. از میوه‌های فصل به عنوان میان وعده استفاده کنید. علاوه بر این بیشتر از غذا‌های حاوی سبزیجات استفاده کنید.
  
  
• خوراکی‌های حاوی نیاسین و کروم:
  کروم همراه با نیاسین موجب تاثیر محافظتی بر بافت قلب می‌شود؛ و همچنین کروم برای سوخت و ساز چربی‌ها از جمله کلسترول مورد نیاز است؛ و نیاسین کلسترول ال دی ال را به مقدار ۲۵ درصد کاهش داده و کلسترول خوب را به مقدار ۳۵ درصد افزایش می‌دهد، به همین خاطر است که باید خوراکی‌های حاوی نیاسین را در وعده‌های غذایی خود بگنجانید.
  
  
• ترک سیگار:سیگار کشیدن به طور مستقیم با افزایش کلسترول بد و تری گلیسیرید مرتبط است، پس
  ترک آن در درمان چربی خون نقش کلیدی دارد.
  
  
• دانه گشنیز:
  حدود 2 تا 3 قاشق چای خوری از دانه های گشنیز را ا(اگر میتوانید پودر کنید) به یک فنجان آب بیفزایید و اجازه دهید تا بجوشند.اجازه دهید تا کمی خنک شود و بعد بنوشید.
  
  
• قارچ:
  قارچ دارای بتاگلوکان و ار بتادین و مونیولین است که برای مشکلات چربی خون و کلسترول بالا مناسب است
  .
• سماق:
  با تاثیر بر روی صفرا باعث کاهش کلسترول خون می شود

 

دمنوش های خانگی برای درمان چربی خون

• دمنوش زنجبیل:
  برای تهیه چای زنجبیل بهتر است این ماده غذایی را رنده کنید و روی آن آب‌جوش ریخته و به مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه دم کنید.
  
  
• دمنوش آویشن:
  دمنوش آویشن نقش موثری در دفع رطوبت و بلغم از بدن و کاهش چربی‌خون دارد.
  
  
• دمنوش شوید:
  تخم شوید را درون  آب جوش ریخته و به مدت ده دقیقه بجوشانید. این چای را می‌توانید با عسل یا نبات میل کنید.
  
  
• دمنوش کاسنی:برای تهیه چای کاسنی یک قاشق غذاخوری برگ این گیاه را به مدت ۱۵ دقیقه دم کرده و استفاده کنید.

قرص برای چربی خون چربی خون بالا

• استاتین ها:آتورواستاتین ، فلوواستاتین ، لووستاتین ، پراواستاتین ، رزوواستاتین ، کلسیم ، سیمواستاتین ، دكور ( لوواستاتین + نیاسین ) ، كادوت ( آتورواستاتین + آملودیپین ) ، ويتورين ( سیمواستاتین + ازيتيماب )
  
  
• مهارکننده انتخابی جذب کلسترول:ازتیمایب
  
  
• مهارکننده های PCSK9:آلی روكو آب و اوولوکوماب
  
  
• رزین ها:کلستیرامین ، کلستیپول ، کولسولام
  
  
• نیاسین(نیکوتینیک اسید)
  
  
• فیبرات ها:جم فيبروزيل ، فنوفیبرات ،کلوفیبرات