دیابت بارداری Gestational diabetes mellitus یکی از انواع بیماری دیابت است که چنانکه از نام آن برمی‌آید، مختص به دوران بارداری بوده و بدین ترتیب از سایر اختلالات مرتبط با قند خون (دیابت نوع 1 و نوع 2) افتراق می‌یابد. طبیعتاً انواع دیگر دیابت نیز ممکن است از قبل وجود داشته و در طی بارداری تشدید یابند. این بیماری‌ها همگی سیر تکاملی جنین و سلامت مادر را تحت‌الشعاع قرار می‌دهند؛ با این حال، دیابت بارداری به‌طور بخصوص تحت عنوان عدم تحمل گلوکز (قند خون) در طول بارداری تعریف می‌گردد. مادران مبتلا به دیابت بارداری، سابقه‌ای از ابتلا به اختلالات بالا بودن قند خون را پیش از بارداری ذکر نمی‌کنند و این بیماری اغلب پس از زایمان خودبه‌خود بهبود می‌یابد. با این حال مادرانی که در دوران بارداری خود، سابقه‌ای از دیابت بارداری داشته اند، در معرض خطر بالاتری برای ابتلا به اختلالات عدم تحمل گلوکز (دیابت نوع 2) در آینده خواهند بود. 

 

دیابت بارداری چقدر شایع است؟

شیوع دیابت بارداری حدوداً 7% گزارش شده و با افزایش میزان چاقی در میان زنان سنین باروری، این رقم رو به افزایش است.

عوامل خطرآفرین درخصوص ابتلا به دیابت بارداری عبارتند از:

• سن بارداری
•  نژاد
• فشار خون بالا
• بیماری قلبی یا سندرم تخمدان پلی‌کیستیک
• سابقه‌ی دیابت بارداری در حاملگی‌های قبلی
• وزن بالای جنین در حاملگی‌های قبلی
• تجربه سقط مکرر و یا تولد نوزاد مرده
• سابقه‌ی خانوادگی مثبت از نظر دیابت و ابتلا به چاقی

زنان بارداری که جنین پسر دارند، از 4% خطر نسبی بیشتری برای ابتلا به دیابت بارداری برخوردارند.

 

دیابت بارداری چگونه تشخیص داده می‌شود؟

برای تشخیص دیابت بارداری، غربالگری در بین هفته‌های 24 الی 28 از طریق تست تحمل گلوکز خوراکی پس از یک ساعت صورت می‌گیرد.

تست تحمل گلوکز خوراکی

در این روش، میزان 50 گرم گلوکز خوراکی به فرد داده شده و مقدار افزایش قند خون، یک ساعت پس از مصرف گلوکز محاسبه می‌گردد. اگر این مقدار از حد مجاز بالاتر بود، آزمایش این‌بار با 100 گرم گلوکز و پس از 3 ساعت از مصرف آن، تکرار می‌شود. مقادیر غیرطبیعی در این آزمایشات، مطرح‌کننده‌ی بروز دیابت بارداری در مادر باردار خواهد بود. 

دیابت بارداری چه خطراتی را به دنبال دارد؟

در افرادی که پیش‌تر وجود دیابت نوع 1 در آنان تشخیص داده شده است، احتمال وقوع حملات کتواسیدوز دیابتی (مصرف بی‌رویه‌ی چربی‌ها برای تأمین سوخت سلولی و متعاقباً تولید مولکول‌های کتون) در دوره‌ی بارداری بیشتر از مواقع عادی است.

هم‌چنین تمامی انواع دیابت (ازجمله دیابت بارداری) شانس ابتلا به عفونت‌های مختلف از قبیل عفونت‌های دستگاه ادراری - تناسلی را افزایش می‌دهند. 

مهم: اثرات ناشی از دیابت بارداری، عمدتاً گریبان‌گیر جنین در حال رشد در رحم مادر خواهند بود؛ با این حال، مادر باردار نیز به همان اندازه در معرض خطرات ناشی از این اختلال متابولیک قرار می‌گیرد.

دیابت بارداری درصد وقوع برخی عوارض جدی دیگر مانند پره‌اکلامپسی و فشار خون بالا را در مادران افزایش داده و به درگیری‌های جنین و مادر، هردو، خواهد انجامید. پره‌اکلامپسی زمانی رخ می‌دهد که فشار خون بالا بعد از هفته‌ی 20 بارداری به آسیب به ارگان‌هایی مانند کلیه و کبد بیانجامد. آنالیز ادرار از نظر دفع پروتئین به تشخیص پره‌اکلامپسی یاری می‌رساند. علائم آن شامل سردرد و اختلالات بینایی و افزایش خطر زایمان زودرس خواهد بود. 

عوارض دیابت بارداری در سه ماهه‌ی اول کدامند؟

سقط جنین

احتمال سقط خودبه‌خودی جنین به‌دنبال حضور مقادیر کنترل‌نشده‌ی گلوکز در خون در اوایل بارداری بالا بوده و علاوه بر آن، خطر مرگ جنین در رحم مادر و مرده‌زایی (تولد نوزاد مرده بعد از 20 هفته) نیز قریب‌الوقوع است.

اختلالات مادرزادی

اختلالات مادرزادی نیز در نوزادان متولدشده از مادران مبتلا به دیابت تا میزان 6 برابر بیشتر از جمعیت عادی گزارش شده است.این عوارض، طیفی از ناهنجاری‌های قلبی و عروقی (مانند جابه‌جایی محل ریشه‌ی عروق بزرگ)، اختلالات دستگاه عصبی مرکزی، کلیه‌ها و اندام‌ها را دربر می‌گیرد. آژنزی (عدم تشکیل) ستون فقرات ناحیه‌ی ساکرال نیز عارضه‌ای نادر اما مهم در نظر گرفته می‌شود. 

 

عوارض دیابت بارداری در انتهای بارداری (ماه‌های آخر) کدامند؟

ماکروزومی یا جنین بزرگ

اصطلاح ماکروزومی یا جنین بزرگ که به جنینی با وزن 4 تا 5/4 کیلوگرم اطلاق می‌گردد، مطرح‌کننده‌ی یکی از عوارض دیابت بارداری بر جنین در حال رشد است. این اختلال براثر تولید بیش از حد انسولین (که یک هورمون آنابولیک است) در بدن جنین در تماس با گلوکز بالای خون مادر ایجاد می‌گردد. جنین بزرگ، در زمان زایمان در معرض خطراتی چون آسیب‌های مکانیکی مانند آسیب به شبکه عصبی براکیال و شکستگی ترقوه و بازو در حین عبور از کانال زایمان و بخصوص گیرکردن بخش قدامی شانه (shoulder dystocia) خواهد بود. بنابراین در این بیماران، تخمین وزن جنین به‌طور مرتب صورت پذیرفته و درصورتی که بالاتر از 5/4 کیلوگرم باشد، زایمان به روش سزارین انجام می‌شود. 

افزایش حجم مایع آمنیوتیک

حجم مایع آمنیوتیک نیز از مواردی است که تحت تأثیر میزان گلوکز در گردش در خون مادر باردار قرار می‌گیرد. مادران مبتلا به دیابت حجم بالایی از مایع آمنیوتیک (بیشتر از 2 لیتر) دارند؛ اختلالی که با نام پلی‌هیدرآمنیوس شناخته می‌شود. پلی‌هیدرآمنیوس به‌نوبه‌ی خود خطراتی چون زایمان زودرس و خونریزی پس از زایمان به‌علت از دست رفتن تون رحم را به دنبال خواهد داشت. 

عوارض دیابت بارداری پس از تولد نوزاد کدامند؟

هایپوگلایسمی

هایپوگلایسمی (قند خون پایین) در نوزاد تازه متولد شده یکی از نشانه‌های ابتلای مادر به دیابت است. سازوکار این عارضه بدین صورت است که به‌دنبال عبور مقادیر بالای گلوکز از طریق جفت و ورود آن به گردش خون جنینی، ساخت انسولین در بدن جنین افزایش می‌یابد. این انسولین پس از زایمان و به‌دنبال حذف منبع گلوکز منجر به بروز افت قند خون در نوزاد می‌گردد. علاوه بر این، نوزادان متولد شده از مادران مبتلا به دیابت درمعرض خطر بروز عوارض دیگری چون زردی، کلسیم پایین خون و پلی‌سایتمی (تعداد بالای گلبول‌های قرمز در خون) خواهند بود. 

عارضه‌ی دیگر در این نوزادان، نرخ بالای بروز سندرم زجر تنفسی در میان آن‌هاست. این بیماری به‌دنبال کمبود ترشح سورفکتانت که برای بازشدن طبیعی کیسه‌های هوایی در ریه‌ها مورد نیاز است، ایجاد می‌گردد. زایمان زودرس نیز عامل مؤثر دیگری در ایجاد این سندرم به حساب می‌آید. 

مطالعه بیشتر: جنسیت جنین می تواند بر دیابت بارداری تاثیر بگذارد؟

درمان دیابت بارداری چیست؟

 

 

رژیم غذایی مناسب دیابت بارداری

سنگ‌بنای کنترل دیابت بارداری، در پیروی از رژیم غذایی متناسب و نظارت بر کالری دریافتی روزانه نهفته است. این بدان معنا نیست که مادران باردار بایستی در دوره‌ی بارداری تصمیم به کاهش وزن بگیرند. دریافت حدود 30 کیلوکالری به ازای هر واحد وزن در روز که شامل 33 تا 40 درصد کربوهیدرات پیچیده، 40 درصد چربی و 20 درصد پروتئین باشد، مطلوب در نظر گرفته می‌شود. قند خون ناشتا باید در سطح کمتر از 95 میلی‌گرم بر دسی‌لیتر و مقادیر پس از مصرف وعده‌ی غذایی در حد کمتر از 120 تا 140 نگه داشته شود. 

مطلب پیشنهادی: برای آشنایی بیشتر با رژیم غذایی مناسب برای درمان و کنتزل دیابت بارداری مقاله درمان دیابت بارداری با تغذیه را حتما مطالعه کنید.

درمان دارویی دیابت بارداری با انسولین

در مواردی که دیابت بارداری از طریق رعایت رژیم غذایی قابل کنترل نباشد، درمان دارویی ضرورت می‌یابد. داروهای به کار رفته در درمان دیابت بارداری، ترکیب‌های مختلفی از فرآورده‌های انسولین را در بر می‌گیرند. انسولین از جفت عبور نمی‌کند و به همین دلیل، انتخاب مناسبی در درمان مادران مبتلا به دیابت است.