کبد چرب چیست | علائم، عوارض، تشخیص و درمان

کبد چرب یا استئاتوز کبدی نوعی بیماری است که در اثر تجمع چربی‌ها در کبد اتفاق می‌افتد.

وجود مقادیر اندک چربی در کبد طبیعی است، اما مقادیر بالای آن می‌تواند مشکل‌آفرین باشد.

مقادیر بالای چربی در کبد موجب التهاب کبد می‌شود که آن نیز به نوبه‌ی خود می‌تواند به کبد آسیب برساند و سبب بروز زخم‌هایی در کبد شود. در موارد حاد ممکن است این زخم‌‌ها کبد را از کار بیندازند.

در این پست از داکتاپ قصد داریم به طور کامل به کبد چرب، علائم و عوارض آن و همچنین نحوه تشخیص و درمان این بیماری بپردازیم.

کبد چرب چیست؟

کبد چرب یا استئاتوز کبدی نوعی بیماری است که در اثر تجمع چربی ها در کبد اتفاق می‌افتد. وجود مقادیر اندک چربی در کبد طبیعی است، اما مقادیر بالای آن می‌تواند مشکل‌آفرین باشد.

کبد دومین اندام بزرگ بدن است و وظیفه‌ی اصلی آن کمک به تجزیه‌ی مواد شیمیایی موجود در غذاها و نوشیدنی ها و ممانعت از عبور مواد مضر به خون ‌است.

وجود مقادیر بالای چربی در کبد موجب التهاب کبد می‌شود که آن نیز به نوبه‌ی خود می‌تواند به کبد آسیب برساند و سبب بروز زخم هایی در کبد شود. در موارد حاد ممکن است این زخم‌ ها کبد را از کار بیندازند.

این بیماری در افرادی که از نوشیدنی‌ های الکلی به شکل افراطی استفاده می‌کنند به کبد چرب الکلی یا به اختصار AFLD معروف است؛ و در افرادی که الکل نمی‌نوشند یا به اندازه می‌نوشند با نام کبد چرب غیر الکلی یا NAFLD شناخته می‌شود.

طبق تحقیقاتی که در سال 2017 انجام گرفت، بیش از 25 تا 30 درصد از مردم آمریکا و اروپا در معرض خطر ابتلا به کبد چرب غیر الکلی هستند.

مراحل و علائم کبد چرب چیست؟

بیماری کبد چرب ممکن است طی چهار مرحله گسترش ‌یابد و یا در همان مرحله متوقف بماند. به عبارت دیگر می‌توان گفت این بیماری شامل چهار درجه یا گرید است:

1. کبد چرب گرید ۱ (کبد چرب بی‌ضرر): در این مرحله تجمع توده های چربی در کبد دیده می‌شود. این نوع از کبد چرب  عموما بی‌ضرر است؛ اما اگر از این حد فراتر برود، می‌تواند خطرناک باشد.
2. کبد چرب گرید ۲ (استئاتوز کبدی): در این مرحله علاوه بر تجمع زیاد چربی‌ ها در کبد، کبد دچار التهاب نیز می‌شود.
3. کبد چرب گرید ۳ (فیبروز کبدی): طی این مرحله، تداوم التهاب کبد موجب ایجاد زخم هایی در کبد می‌شود، اما کبد همچنان به کارکرد طبیعی خود ادامه می‌دهد.
4. کبد چرب گرید ۴ (سیروز کبدی): در این مرحله زخم‌ های کبد گسترش‌ یافته‌ و کارکرد طبیعی کبد را مختل می‌سازند. این مرحله حادترین مرحله و برگشت‌ناپذیر است.

علائم هر دو نوع کبد چرب الکلی و غیر الکلی مشابه هم است. با این حال می‌توان گفت در بسیاری از موارد، بیماری کبد چرب علائم مشخصی ندارد، اما ممکن است فرد احساس خستگی یا ناراحتی و یا درد در قسمت بالایی و کناری شکم داشته باشد.

سیروز کبدی معمولا علائم زیر را به همراه دارد:

• درد در ناحیه‌ی شکم؛
• بی‌انگیزگی و کمبود انرژی؛
• کاهش وزن؛
• احساس ضعف و کوفتگی؛
• حالت تهوع؛
• خارش پوست؛
• زردی پوست و چشم‌ ها؛
• کبودی و خونریزی آسان؛
• تیرگی رنگ ادرار؛
• روشن بودن رنگ مدفوع؛
• تجمع مایع در شکم؛
• ورم پاها؛
• سرگیجه؛
• دیده شدن رگ‌‌های خونی شبکه‌مانند در زیر پوست

علائم کبد چرب در مردان و زنان عموما یکسان است، اما در مردان گاهی بزرگ شدن اندازه‌ی سینه نیز مشاهده شده  است. به علاوه‌، احتمال بروز علائم کبد چرب در زنان در دوران بارداری بیشتر است.

در هر صورت، عمل کردن به توصیه‌ها و درمان‌های پزشک فوق تخصص گوارش برای جلوگیری از پیشروی کبد چرب و پیشگیری از خطرات ناشی از آن بسیار ضروری است.

انواع کبد چرب

بیماری کبد چرب دو نوع دارد: کبد چرب غیر الکلی و کبد چرب الکلی، که به صورت جداگانه به هر یک از آن‌ها می‌پردازیم.

کبد چرب غیر الکلی

همانطور که گفته شد این نوع از بیماری زمانی اتفاق می‌افتد که توده‌ های چربی در کبد افراد غیر الکی تجمع یافته باشد. ممکن است شما زیاد اهل نوشیدنی‌های الکلی نباشید، اما وقتی به پزشک مراجعه می‌کنید، بگوید تجمع چربی در کبد شما فراوان است و به احتمال زیاد، مبتلا به کبد چرب غیر الکلی هستید.

اگر التهاب کبد یا مشکل دیگری نداشته باشید، وضعیتی که در آن به سر می‌برید مرحله‌ی کبد چرب غیر الکلی بی‌ضرر است. مرحله‌ی بعدی استئاتوز غیر الکلی یا به اختصار NASH است که وقتی اتفاق می‌افتد که تجمع چربی در کبد با التهاب همراه باشد.

در صورتی که شرایط زیر را داشته باشید، ممکن است پزشک بیماری شما را NASH تشخیص دهد:

• تجمع فراوان چربی در کبد؛
• التهاب کبد؛
• عدم استفاده‌ی فراوان از الکل

استئاتوز غیر الکلی در صورت عدم درمان به فیبروز کبدی منجر می‌شود و در موارد حاد به سیروز کبدی و از کار افتادگی کبد. 

کبد چرب الکلی

اگر از مصرف‌کنندگان افراطی الکل باشید، با دست خود به کبدتان آسیب رسانده‌اید. در این صورت بیماری شما از نوع کبد چرب الکلی خواهد بود.

مراحل پیشرفت در این نوع بیماری نیز مانند نوع غیر الکلی می‌باشد. تجمع فراوان چربی در کبد اولین مرحله از کبد چرب الکلی است. اگر التهاب یا اختلال دیگری در کار نباشد، بیمار در مرحله‌ی کبد چرب الکلی بی‌ضرر قرار دارد.

استئاتوز الکلی، که به آن به اختصار ASH  هم می‌گویند، زمانی اتفاق می‌افتد که تجمع چربی با التهاب کبد همراه باشد. اگر فرد شرایط زیر را داشته باشد، احتمالا پزشک بیماری او را استئاتوز الکلی تشخیص خواهد داد:

• تجمع فراوان چربی در کبد
• التهاب کبد
• مصرف بیش از حد الکل

این نوع از بیماری کبد چرب نیز در صورت عدم درمان سریع ممکن است به فیبروز کبدی منجر شود و زخم کبد حاد (سیروز کبدی) هم به نوبه‌ی خود می‌تواند به از کارافتادگی کبد ختم شود.

علل کبد چرب

همانطور که اشاره شد علت اصلی پدیده‌ی کبد چرب تجمع چربی‌ها در این اندام است. توده‌های چربی به دلایل گوناگون درون سلول‌های چربی انباشته می‌شوند و این عارضه را به وجود می‌آورند.

نوشیدن بیش از حد الکل می‌تواند یکی از دلایل آن باشد. مصرف زیاد الکل فرایند متابولیسم در کبد را دگرگون می‌کند. بعضی از فراورده‌ های ناشی از این متابولیسم غیرطبیعی با اسیدهای چرب ترکیب شده و نهایتا منجر به شکل‌گیری آن دسته از چربی ها می‌شوند که در کبد انباشت می‌شوند.

اما نوشیدن الکل تنها علت کبد چرب نیست. در افراد غیر الکلی علت به وجودآورنده‌ این بیماری خیلی مشخص نیست. یک احتمال می‌تواند این باشد که بدن این افراد چربی بیش از حد تولید می‌کند و یا کبد آن‌ها به درستی قادر به انجام فرایند متابولیسم چربی ها نیست.

در مورد این افراد می‌توان گفت یک یا دو مورد از علل زیر می‌تواند زمینه‌ساز باشد:

• چاقی
• دیابت نوع ۲
• مقاومت به انسولین
• سطح بالای چربی ها، به ویژه تری‌گلیسیریدها، در خون
• سندرم متابولیک

ممکن است کبد چرب در افراد غیر الکلی ناشی از عوامل دیگری مانند عوامل زیر نیز باشد:

• بارداری
• عوارض جانبی بعضی از داروها
• عفونت، مانند هپاتیت C
• مشکلات و مسائل ژنتیکی

تشخیص کبد چرب

برای تشخیص بیماری کبد چرب، لازم است به پزشک فوق تخصص گوارش مراجعه شود. دکتر مربوطه سوابق پزشکی شما را بررسی می‌کند و با گرفتن یک یا دو تست، تشخیص می‌دهد که بیماری شما از چه نوع است.

با این حال، امکان تشخیص نه چندان دقیق کبد چرب در منزل نیز وجود دارد، اما برای تشخیص قطعی حتما باید به پزشک متخصص مراجعه کرد. اگر دکتر شما حدس بزند که شما مبتلا به بیماری کبد چرب هستید، ممکن است موارد زیر را با شما چک کند:

• سوابق پزشکی خانوادگی ‌شما و هر عضو از خانواده‌تان که مبتلا به این بیماری بوده یا هست.
• مقدار الکلی که مصرف می‌کنید، سبک زندگی و عادت‌‌هایتان.
• داروهایی که در حال مصرف آن‌ ها هستید.
• تغییراتی که اخیرا در وضع سلامتی‌تان ایجاد شده است.

علاوه بر این ها، اگر هرکدام از علائمی که پیش از این ذکر کردیم را داشتید، حتما آن را با پزشک خود در میان بگذارید.

درمان کبد چرب

در حال حاضر هیچ دارویی برای درمان قطعی کبد چرب وجود ندارد. تحقیقات و آزمایشات بیشتری برای درمان دارویی کبد چرب مورد نیاز است. با این حال، در بسیاری از موارد با تغییر عادات فردی و سبک زندگی می‌توان جلوی پیشرفت اکثر مراحل این بیماری را گرفت. برای مثال ممکن است در حالت کلی پزشک به شما توصیه کند:

• مصرف الکل را کمتر و یا متوقف کنید.
• وزنتان را پایین بیاورید.
• رژیم غذایی‌تان را تغییر دهید.
• از مصرف دارو ها و مکمل‌ هایی که برای کبدتان سنگین است خودداری کنید.

اگر مبتلا به کبد چرب الکلی هستید، ممکن است پزشک‌ از شما بخواهد الکل را به کلی کنار بگذارید و یا اینکه برای ترک الکل به مؤسسه‌های ترک اعتیاد بروید. همچنین  از آنجا که کبد چرب در معرض عفونت ویروسی قرار دارد، ممکن است پزشک برای جلوگیری از چنین وضعی برای شما واکسن هپاتیت A و هپاتیت B تجویز کند.

در موارد ابتلا به سیروز کبدی  مشکلات متعددی، از جمله افزایش فشار خون سیاهرگ‌ های کبد، افزایش خطر ابتلا به عفونت‌ ها و سرطان کبد ایجاد می‌شود. اگر مشکلات مربوط به سیروز کبدی در شما گسترش یافته باشد، پزشک ممکن است علاوه بر درمان های پیشین، درمان های دیگری هم، مانند مصرف دارو و یا جراحی، به شما پیشنهاد کند. در صورتی که سیروز کبدی منجر به از کار افتادگی کبد شود تنها راه درمان آن پیوند کبد خواهد بود.

تحقیقات در سال 2020 نشان داده اند که مصرف مکمل‌ ها و ویتامین E ممکن است موجب بهبودی التهاب کبد و مشکل تجمع چربی ها در کبد چرب غیر الکلی شود، اگرچه مصرف بیش از حد ویتامین E ممکن است خطرناک باشد.

فراموش نکنید که همیشه قبل از مصرف هر مکملی از پزشک خود مشورت بگیرید. بعضی از مکمل‌ ها و دارو های طبیعی ممکن است به کبد فشار وارد کنند و یا با دارو هایی که در حال مصرفشان هستید تداخل داشته باشند.

اما در حالت کلی با اعمال تغییرات زیر می‌توان بر بیشتر انواع کبد چرب غلبه کرد:

1) تغییر سبک زندگی

تغییر سبک زندگی اولین گام در جهت درمان کبد چرب می‌باشد. بسته به اینکه در چه مرحله از بیماری به سر می‌برید و بسته به عادات‌تان و اینکه چقدر موفق عمل کنید، این تغییرات ممکن است به شما در کاهش وزن، کاهش و یا ترک مصرف الکل کمک کند.

همچنین تأثیر آن بر داشتن یک رژیم غذایی کامل که شامل مواد مغذی بیشتر،  کالری و چربی اشباع و روغن ترانس کمتر باشد نیز کم نیست. یک تغییر مثبت دیگر در این جهت ورزش کردن و داشتن تحرکات بدنی است. حداقل 30 دقیقه ورزش در طول روزهای هفته می‌تواند نقش مؤثری در بهبود سلامت‌تان داشته باشد.

2) داشتن رژیم غذایی مناسب

اگر مبتلا به کبد چرب هستید، احتمالا پزشک معالجتان از شما می‌خواهد رژیم غذایی‌تان را تغییر دهید تا از خطرات و مشکلات مربوط به کبد چرب بکاهید. توصیه‌ی پزشک ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• پایبندی به یک رژیم غذایی متعادل: به این معنا که سعی کنید در رژیم غذایی خود از همه‌ی گروه های مواد غذایی استفاده کنید، از جمله: میوه و سبزیجات تازه، تمامی غلات، پروتئین ‌های بدون چربی، لبنیات کم‌چرب و چربی ها و روغن های سالم.
• میزان کالری مصرفی تان را کاهش دهید: از مصرف غذاهای پرکالری بپرهیزید.
• فیبر بیشتری مصرف کنید: فیبر می‌تواند عملکرد کبد را بهبود ببخشد. میوه ها و سبزیجات تازه، حبوبات و تمامی غلات منبع غنی فیبر می‌باشند.
• از خوردن ماهی و صدف خام یا نیم‌پز بپرهیزید: باکتری موجود در ماهی و صدف خام یا نیم‌پز شما را بیمار کرده و کبد چرب را تشدید می‌کند.
• مصرف آب را افزایش دهید: نوشیدن مقدار زیاد آب بدن شما را هیدراته نگه می دارد و همچنین  سلامت کبد را بهبود می‌بخشد.
• مصرف غذاهای سدیم‌دار را کاهش دهید:
• مصرف کمتر کربوهیدرات فراوری‌شده (مانند شکر، برنج سفید، نان سفید و سایر غلات و محصولات  فراوری‌شده)؛
• مصرف کمتر چربی اشباع‌شده که در غذاهایی مانند گوشت قرمز، لبنیات پرچرب و غذا های سرخ کردنی یافت می‌‌شود؛
• مصرف کمتر چربی ترانس که در اسنک ها و غذاهای سرخ شده وجود دارند.

عوارض کبد چرب چیست؟

در بسیاری از موارد می‌توان با اعمال تغییراتی در سبک زندگی، مانند کاهش مصرف الکل، داشتن رژیم غذایی مناسب و کنترل وزن بدن، بر بیماری کبد چرب غلبه کرد. این تغییرات ممکن است جلوی زخم کبد و آسیب رساندن به کبد را بگیرند. به خصوص در کبد چرب الکلی، ترک کامل الکل بسیار حائز اهمیت است.

اما اگر کبد چرب درمان‌نشده باقی بماند، منجر به التهاب کبد، سپس فیبروز کبدی  و سپس سیروز کبدی خواهد شد. زخم کبد ناشی از سیروز کبدی قابل درمان نیست. سیروز کبدی در صورت پیشروی، حتی ممکن است احتمال سرطان کبد را هم افزایش دهد و نهایتا موجب از کار افتادگی کبد شود.

این‌ ها از جمله عوارض‌ کبد چرب است که ممکن است زندگی و سلامت آینده‌ی فرد را تحت‌الشعاع قرار دهد. در کل، می‌توان گفت اگر کبد چرب در مراحل اولیه و قبل از فیبروز و سیروز درمان شود، عوارض جدی‌ای نخواهد داشت. 

چه عواملی برای کبد چرب خطرناک است؟

عامل اصلی‌ خطرناک در کبد چرب مصرف زیاد الکل است. منظور از مصرف زیاد الکل به شرح زیر است:

• مردان هر هفته 15 مرتبه و یا بیشتر
• زنان هر هفته ۸ مرتبه و یا بیشتر

تحقیقات حاکی از این است که مردانی که روزانه ۴۰ تا ۸۰ گرم و زنانی که روزانه ۲۰ تا ۴۰ گرم الکل مصرف می‌کنند، ۱۰ تا ۱۲ بار بیشتر از سایرین در معرض ابتلا به کبد چرب الکلی قرار دارند. این در حالی است که میزان استاندارد مصرف الکل 14 گرم است.

علاوه بر مصرف الکل، عوامل زیر از عوامل خطرناک برای کبد چرب الکلی می‌باشند:

• افزایش سن،
• ژنتیک،
• چاقی،
• مصرف دخانیات،
• سابقه‌ی بیماری عفونی مانند هپاتیت c،

در کبد چرب غیر الکلی علاوه بر عوامل بالا این عوامل نیز خطرناک هستند:

• اضافه وزن و چاقی،
• مقاومت به انسولین،
• دیابت نوع ۲،
• کلسترول بالا،
• تری گلیسیرید بالا،
• سندروم متابولیسم.

به خاطر داشته باشید که در معرض عوامل خطرساز بودن به این معنا است که شانس ابتلا به کبد چرب در شما در مقایسه با افرادی که در معرض این عوامل قرار ندارند بیشتر است.

این به آن معنی نیست که شما صد در صد به کبد چرب مبتلا خواهید شد. اگر یک یا دو تا از این عوامل را داشتید می‌توانید با دکتر درباره‌ی راه های مقابله با آن‌ها صحبت کنید.

Source: Healthline.com