فواید بازی درمانی برای اوتیسم

یکی از موثرترین راه‌های یادگیری در کودکان و خردسالان از طریق بازی کردن است. کودکان از بازی برای یادگیری مهارت‌های حرکتی و اجتماعی استفاده می‌کنند، شخصیت‌ها و ویژگی‌های مختلف را امتحان می‌کنند و دوستی‌های خود را شکل می‌دهند. اما بازی کردن کودکان اوتیسم با کودکان دیگر متفاوت است. آن‌ها ترجیح می‌دهند تنها بازی کنند و معمولاً بازی‌هایشان تکراری و کلیشه است، بدون این که هدف خاصی در ذهن داشته باشند. اگر کودکان اوتیستی را به حال خودشان رها کنید، نمی‌توانند مهارت‌ها و استعدادهای خود را از طریق بازی کشف کنند.

بازی درمانی برای کودکان اوتیسم ابزاری است که کمک می‌کند کودک به آنچه پتانسیلش را دارد، برسند. همچنین می‌تواند در شرایط مناسب، ابزاری برای والدین باشد تا بتوانند بهتر کودک اوتیستی خود را بشناسند و با او ارتباط قوی‌تری برقرار کنند.

بازی  درمانی چیست؟

زمانی که بازی درمانی ابداع شد، برای روان درمانی کودکان و نوجوانانی که حوادث ناگواری را تجربه کرده بودند یا دچار بیماری‌های روانی و اختلالات اضطرابی بودند، کاربرد داشت. امروز هم بیشتر کاربردهای بازی درمانی همین موارد است. در بازی درمانی، از بازی کردن به عنوان راهی برای ابراز احساسات و افکار استفاده می‌شود. از این طریق کودک با احساساتش کنار می‌آید یا مهارت‌های کنار آمدن با احساسات را یاد می‌گیرد. 

شیوه‌های ابتدایی بازی درمانی هنوز هم مشهور و پراستفاده هستند، ولی آن بازی درمانی رایج با بازی درمانی‌ای که برای کودکان اوتیسم انجام می‌شود، متفاوت‌ است.

انواع بازی درمانی 

۱-فلورتایم تراپی

بسیاری از متخصصانی که خدمات بازی درمانی برای کودکان اوتیسم را ارائه می‌کنند، از تکنیک «فلورتایم تراپی» بهره می‌برند. درمان فلورتایم نوعی بازی درمانی است که برپایه‌ی علاقه‌ها و وسواس‌های کودک اوتیستی بنا می‌شود تا کودک بتواند روابط و مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی خود را توسعه بخشد.

۲-پروژه بازی

پروژه بازی یا Play project یکی دیگر از رویکردهای بازی درمانی برای کودکان اوتیسم است که از بازی به عنوان ابزاری برای مهارت آموزی استفاده می‌کند. درست مثل فلورتایم، پروژه بازی نیز بر اساس ترجیحات کودک طراحی می‌شود.

کار درمانگران و بازی درمانگرانی که با کودکان اوتیستی کار می‌کنند، علاقه‌ی خاصی به رویکرد فلورتایم دارند. چرا که محوریت آن بازی‌ها و فعالیت‌های روزانه‌ی زندگی است. مشاور یا درمانگر می‌تواند به کمک فلورتایم، مشارکت کودک را در این دو حیطه افزایش دهد. فلورتایم تراپی حدود ۱۵ ساعت در هفته زمان نیاز دارد که بخشی (معمولاً یک‌چهارم) توسط کاردرمانگر یا بازی درمانگر و بخشی (معمولاً سه‌چهارم) توسط والدین انجام می‌شود. 

فواید بازی درمانی برای کودکان اوتیسم چیست؟

اوتیسم نه بیماری است و نه عقب ماندگی. اتفاقاً بعضی از کودکان اوتیستی، ضریب هوشی بالاتری نسبت به میانگین جامعه دارند و تیزهوش محسوب می‌شوند. اوتیسم بیشتر از هرچیز یک اختلال اجتماعی – ارتباطی است. یعنی کودک اوتیسم مهارت‌های کمی در برقراری ارتباطات اجتماعی دارد و نمی‌تواند با سایرین به طرق معمول ارتباط برقرار کند. 

مشکل دیگر در طرز نگاه کودکان اوتیسم به جهان است. تعبیر و درک آن‌ها از جهان پیرامون خود با افراد معمولی متفاوت است. مثلاً اگر یک عروسک بچه به او بدهید، به جای این که وانمود کند که این یک بچه‌ی واقعی است، ممکن است فقط به آن به عنوان یک شیئ پلاستیکی نگاه کند، کارهای کلیشه‌ای و تکراری با عروسک بکند یا در تفکرات خود غرق بشود. برای همین است که به اوتیسم درخودماندگی می‌گویند. یعنی کودک اوتیسم به جای حضور در دنیای بیرونی، در دنیای درونی خود به سر می‌برند.  

بازی ابزار فوق‌العاده‌ای برای کمک کردن به کودکان اوتیسم است که از حالت در خودماندگی خارج شوند، به دنیای واقعی بیایند و با دیگران تعامل داشته باشند. اگر از بازی به درستی استفاده شود، کودکان می‌توانند از طریق آن به بررسی احساسات خود، محیط اطراف و رابطه‌شان با پدر، مادر، خواهر، برادر و دوستان بپردازند.

در بسیاری از موارد، بازی درمانی به والدین کودک اوتیسم کمک می‌کند تا نقش موثر و فعالی در رشد و تغییر و تحول کودک داشته باشند. رویکردها و شیوه‌های بازی درمانی را می‌توان به والدین آموزش داد و به مرور زمان، والدین می‌توانند به کار درمانگر کودک خود تبدیل شوند. همزمان ارتباط قوی‌تر و با معنی‌تری با کودک خود برقرار می‌کنند.

متخصص بازی درمانی چکار می‌کند؟

یک بازی درمانگر خوب به گود می‌آید و سعی می‌کند که از طریق بازی، با کودک تعامل داشته و با او ارتباط برقرار کند. برای مثال درمانگر چند جور اسباب بازی را که کودک بهشان علاقه دارد یا برایش جالب است را جلوی کودک می‌چیند و به او اجازه می‌دهد که یک اسباب بازی که دوست دارد را انتخاب کند. مثلاً کودک اوتیستی یک قطار را بر می‌دارد و شروع می‌کند بی‌هدف، قطار را به عقب و جلو حرکت دادن (حرکات کلیشه‌ای). در این زمان درمانگر دست به کار می‌شود و یک قطار دیگر در جلوی قطار کودک قرار می‌دهد و مسیر او را می‌بندد. اگر کودک واکنش نشان دهد (چه کلامی و چه غیرکلامی) ارتباطی بین او و درمانگر شکل می‌گیرد و این آغاز ماجرا است.

اگر کودک پاسخی به این حرکت ندهد، درمانگر به دنبال فعالیت‌های جالب‌تر و هیجان‌انگیزتر می‌رود تا کودک را درگیر کند. مثلاً حباب سازی یکی از موفق‌ترین روش‌ها است. اسباب بازی‌هایی که حرکت می‌کنند، صدا می‌دهند، می‌لرزند یا هرکار دیگری انجام می‌دهند نیز انتخاب‌های بسیار خوبی هستند.

به مرور زمان، درمانگر تلاش می‌کند تا مهارت‌های مختلف کودک را تقویت کند یا مهارت‌هایی را به او آموزش دهد.

از جمله مهارت‌هایی که در رویکردهای مختلف بازی درمانی تقویت و توسعه داده می‌شوند، شامل موارد زیراند:

• مهارت‌های متقابل؛ مثل اشتراک گذاشتن یا نوبت گرفتن
• مهارت‌های تخیلی؛ مثلاً کودک وانمود بکند که دارد به یک حیوان اسباب بازی غذا می‌دهد یا با اجاق اسباب بازی غذایی درست می‌کند
• مهارت‌های تفکر انتزاعی؛ مثل درک صحیح از خوب و بد یا استفاده از استدلال
  بعد از این که کودک در برقراری ارتباط با دیگران ماهرتر شد، کودکان دیگری هم به گروه بازی درمانی اضافه می‌شوند تا مهارت‌های پیچیده‌تر اجتماعی نیز تقویت و توسعه یابند.

آیا می‌توانیم بازی درمانی را خودمان انجام دهیم؟

برخی از والدین با استفاده از فیلم‌ها یا کتاب‌های آموزشی، خودشان بازی درمانی کودک‌شان را انجام می‌دهند. برخی هم ترجیح می‌دهند که از متخصصین بازی درمانی کمک بگیرند یا کودک‌شان را به مراکز بازی درمانی مخصوص اوتیسم ببرند. 

همه‌ی این روش‌ها خوب هستند ولی در کل توصیه می‌شود که تا مدتی از تجربیات و دانش متخصص بازی درمانی استفاده کنید. بسیاری از مراکز بازی درمانی مخصوص کودکان اوتیسم، روش‌های مختلف بازی درمانی را به والدین آموزش می‌دهند تا بخشی از فرآیند بازی درمانی در خانه انجام شود. 

با مطالعه کردن و دیدن فیلم‌های آموزشی در کنار استفاده از تجربه‌ی متخصصان بازی درمانی، شما و کودکتان بیشترین بهره را از بازی درمانی خواهید برد.