تیروئید پرکار در بارداری

دوران 9 ماهه بارداری فرآیند حساسی است که با تغییرات فیزیولوژیک زیادی همراه است. مراقبت و پیشگیری از ایجاد هرگونه اختلال در این دوره اهمیت بیشتری نسبت به هر زمان دیگری دارد چرا که در صورت بروز اختلال در عملکرد غدد و هورمون‌ها، هم مادر و هم جنین عوارض ناشی از آن را تجربه می کنند. یکی از رایج‌ترین اختلالات در این دوران، پرکاری تیروئید در بارداری می باشد.

پرکاری نرمال تیروئید در بارداری

تیروئید غده‌ای پروانه‌ای شکل است که وظیفه تنظیم متابولیسم (سوخت و ساز) و رشد (بخصوص رشد مغز و سیستم عصبی) را بر عهده دارد. در طی دوران بارداری، بخصوص در سه ماهه اول جنین برای رشد خود به هورمون‌های تیروئید مادر وابسته است. جنین در سه ماه اول توانایی ترشح هورمون‌ها T3 و T4 ندارد و این هورمون‌ها به مقدار بسیار ناچیز از جفت عبور می کنند. در اواخر سه ماهه‌ی اول جنین شروع به تولید هورمون T4 می کند و می تواند از هورمون‌های خودش استفاده کند.

طی حاملگی غده تیروئید به دلیل هایپرتروفی و هایپرپلازی (افزایش حجم و تعداد سلول) و پرخونی حدود 30 درصد بزرگ‌تر می شود ولی نمی توان آن را با دست لمس کرد. در این دوران همچنین هورمون TSH نیز در 80 درصد از مادران باردار افزایش پیدا می کند اما در میزان آن در محدوده نرمال باقی میماند. هورمون‌های T3 و T4 با اتصال به پروتئینی به نام TBG (گلوبین متصل شونده به تیروکسین) در خون حمل می شوند و به سلول هدف می رسند. در بارداری افزایش سطح هورمون استروژن سبب بالا رفتن سنتز کبدی TBG تا تقریبا به اندازه 2 برابر می شود. به طور کلی در طی بارداری مقدار هورمون های TBG، T3 و T4 افزایش میابد ولی مقدار TSH با ترشح HCG تا سه ماهه اول مقداری کاهش پیدا می کند.

 

همچنین بخوانید: تیروئید پرکار چیست؟

علائم و علل ایجاد تیروئید پرکار در بارداری

گریوز

شایع‌ترین دلیل ایجاد کننده هایپرتیوئیدیسم (پرکاری تیروئید) در بارداری، بیماری گریوز (گواتر منتشر سمری) است. بیماری گریوز یک اختلال خود ایمنی است که در آن، غده تیروئید بر اثر تولید آنتی‌بادی‌های محرک پرکار شده و در نتیجه تولید هورمون‌های تیروئیدی افزایش میابد. علائم این بیماری شامل افزایش ضربان قلب، بالا بودن غیر طبیعی نبض به هنگام خواب، بزرگی تیروئید، اگزوفتالمی (بیرون‌زدگی چشم‌ها)، عدم افزایش وزن (با وجود اشتها و تغذیه خوب)، عدم تحمل گرما و تنگی نفس می باشد.

گواتر

ید عنصر مهمی است که غده تیروئید از آن برای ساخت هورمون‌های تیروئیدی استفاده می کند. در صورت کمبود مصرف ید در رژیم غذایی، تیروئید برای جذب بیشتر ید بزرگ‌تر شده و فعالیتش افزایش میابد. گاهی تیروئید به طور غیر معمولی رشد می کند و گره ایجاد می شود که این گره‌ها باعث افزایش ترشح هورمون‌های تیروئیدی می شوند.

اچ.سی.جی

در دوران بارداری در اثر افزایش دو هورمون استروژن و گنادوتروپین جفتی انسان(HCG)، تغییراتی در غده تیروئید ایجاد می شود. سطح بالای اچ.سی.جی، که یکی از هورمون‌های ترشحی جفت می باشد، با عملکردی مشابه TSH باعث افزایش فعالیت و ترشح هورمون‌های تیروئیدی می شود. این حالت موقتی است و تا سه ماهه اول وجود دارد و با ورود به سه ماهه دوم سطح HCG کاهش میابد.

 

 

مطالعه بیشتر: تیروئید کم‌کار چه خطراتی دارد؟

تاثیر بارداری بر تیروئید پرکار

یکی از شایع‌ترین تاثیرات بارداری بر تیروئید پرکار طوفان تیروئیدی است. در افرادی که قبل از بارداری به بیماری گریوز مبتلا بوده اند، آنتی‌بادی‌هایی که در دوران بارداری بر اثر این اختلال تولید شده، کنترل می شوند و علائم آن کاهش میابد اما پس از بارداری مقادیر زیادی هورمون تیروئیدی آزاد می شود که می تواند در اثر عواملی مانند سزارین، عفونت و زایمان ایجاد شود. از علائم طوفان تیروئیدی می توان به تب شدید، تپش قلب، کاهش میزان آب بدن و تعریق زیاد اشاره کرد.

عوارض پرکاری تیروئید در بارداری

پرکاری تیروئید در بارداری عوارض متعددی بر مادر و جنین دارد و در موارد حاد عوارض آن می تواند خطرناک باشد.

عوارضی که برای مادر رخ می دهد:

• سقط جنین
• پره اکلامپسی (افزایش فشار خون و مسمومیت بارداری)
• زایمان زودرس
• نارسایی قلبی
• تحریک پذیری و تغییرات خلقی

عوارضی برای نوزاد ایجاد می شود:

• محدودیت رشد درون رحم (IUGR)
• نارس بودن نوزاد هنگام تولد
• کاهش وزن نوزاد هنگام تولد
• گواتر، اگزوفتالمی، تحریک پذیری و ضربان قلب زیاد میتواند از علائم پرکاری تیروئید (تیروتوکسیکوز) نوزاد باشد

نکته: در صورتی که مادر از قرص‌های ضد تیروئیدی در دوران بارداری استفاده می کند، پس از زایمان باید برای نوزاد تست‌های تیروئیدی جهت بررسی کم کاری تیروئید انجام شود.

 

 

تشخیص پرکاری تیروئید در بارداری

پزشک ابتدا علائم و نشانه‌ها را بررسی می کند سپس برای تشخیص دقیق‌تر به بررسی هورمون‌های تیروئیدی از طریق آزمایش خون می پردازد.

هورمون تحریک کننده تیروئید (TSH)

 هورمون TSH طی بارداری مقداری کاهش میابد. در صورتی که به طور غیر نرمال کاهش پیدا کند، تیروئید پرکار می باشد.

T3 و T4

 طی بارداری میزان T3 و T4 آزاد در خون بدون تغییر است اما در صورت افزایش آن‌ها پرکاری تیروئید تشخیص داده می شود.

 

نکته: در صورتی که TSH بالاتر و T4 پایین‌تر از حد نرمال باشد، به معنای کم‌کاری تیروئید می باشد. اگر میزان TSH بالا و T4 نرمال باشد، بدن مستعد ابتلا به کم‌کاری تیروئید می باشد.

 

درمان پرکاری تیروئید در بارداری

در صورتی که پرکاری تیروئید بارداری خفیف باشد (TSH پایین ولی T4 نرمال)، نیاز به درمان خاصی ندارد. اما در صورت شدیدتر بودن پرکاری تیروئید می توان از داروهای ضد تیروئیدی استفاده کرد. پروپیل تیواوراسیل (PTU) برای زنان باردار دارویی بی‌خطر و موثر است ولی در برخی مواقع می تواند از جفت عبور کرده و با تاثیر بر کاهش TSH جنین، باعث پرکاری تیروئید و گواتر در جنین شود.

در برخی موارد نادر که بیمار به درمان با PTU جواب نمی دهد، طی عمل جراحی اقدام به برداشتن بخشی از تیروئید می کنند. معمولا تا حد امکان و تا زمانی که مادر زایمان نکرده باشد از روش جراحی استفاده نمی کنند و این عمل تنها در مواقعی که پرکاری تیروئید شدید و غیر قابل تحمل باشد انجام می گیرد.