بیماری آنفولانزا (انفلوآنزا) یک عفونت حاد دستگاه تنفسی فوقانی است که براثر ویروس‌هایی از خانواده‌ی ارتومیکسوویریده به نام ویروس‌های انفلوآنزای تیپ A یا B ایجاد می‌گردد. این ویروس‌ها، کروی و دارای آر اِن اِی تک‌رشته‌ای و قطعه‌قطعه (8 قطعه) با پلاریته (سنسِ) منفی هستند که همه‌ساله به‌دنبال نوترکیبی در ساختار آنتی‌ژن‌های سطحی خود (هماگلوتینین و نورآمینیداز)، بخصوص در فصول سرد به بروز همه‌گیری (اپیدمی)هایی در نقاط مختلف جهان می‌انجامند. آنفولانزا تیپ A علاوه بر انسان‌ها، در پرندگان و حیواناتی مانند خوک نیز دیده می‌شود. تیپ B تنها در انسان‌ها وجود دارد. طیف علائم بیماری انفلوآنزا از تظاهرات خفیف و خودمحدودشونده تا بیماری شدید و تهدیدکننده‌ی حیات (پنومونی درگیرکننده‌ی دستگاه تنفسی تحتانی) با عوارض و پیامدهای طولانی‌مدت، متغیر است. پاندمی آنفولانزا خوکی H1N1 در سال 2009 توجه بسیاری را به این بیماری و پیامدهای آن جلب کرده است.
ایمونیزاسیون کارآمدترین روش پیشگیری از ابتلا به انفلوآنزای فصلی است. به دلیل ساختار قطعه‌قطعه‌ی ماده ژنتیک، ویروس در هربار ابتلا و همه‌گیری درطی فرآیند نوترکیبی، جایگشت‌های مختلفی از آر ان ای را در یک ذره‌ی ویروسی (ویریون) تعبیه می‌سازد و به این ترتیب، ایمنی ایجاد شده در برابر یک بار ابتلا، از ابتلای مجدد به آن جلوگیری نمی‌نماید. برمبنای این دانش، واکسن‌های ارائه شده در هر سال، باتوجه به سویه‌های شایع در پایان زمستان سال گذشته تولید می‌شوند. بنابراین معمولاً تخمین نسبتاً دقیقی از کارایی واکسن جدید (که تولید آن دست‌کم شش ماه از زمان انتخاب سویه‌ها به طول می‌انجامد) وجود خواهد داشت.
چه افرادی باید واکسن آنفولانزا را دریافت کنند؟
دریافت واکسن انفلوآنزا در ابتدای فصول همه‌گیری (پاییز) برای تمامی افراد (در کودکان، پس از 6 ماهگی) در صورت تمایل شخصی و به‌خصوص برای افراد پرخطر و افراد دارای تماس نزدیک با آن‌ها و کارکنان بهداشت و درمان توصیه می‌شود. به‌طور کلی، دریافت واکسن انفلوآنزا در افراد سالمِ بدون ریسک فاکتور و کسانی که با افراد پرخطر درتماس نیستند ضرورتی ندارد؛ با این حال کسانی که مایل باشند می‌توانند آن را دریافت دارند.
از طرف دیگر، تزریق واکسن در افراد با بیماری‌های زمینه‌ای (مانند بیماری انسدادی مزمن ریوی COPD، آسم و سایر بیماری‌های مزمن مانند دیابت، بیماری قلبی، کلیوی، چاقی مفرط و...) که احتمال رویارویی با عوارض و درگیری‌های بعدی براثر ابتلا به ویروس انفلوآنزا در آن‌ها بیشتر است، اولویت دارد. در این موارد، معمولاً پزشک معالج این افراد که کنترل بیماری مزمن را برعهده دارد، توصیه‌های لازم مربوط به دریافت واکسن را در فصول مربوطه به آن‌ها ارائه می‌دارد.
سایر گروه‌های پرخطر عبارتند از: افراد بالای 65 سال، افرادی که در خانه سالمندان زندگی می‌کنند، زنان باردار، بیماران مبتلا به ویروس اچ آی وی، کسانی که با پرندگان سروکار دارند (در مشاغل تمیزکردن و فرآوری طیور) و سایر افرادی که به مناطق با میزان بالای همه‌گیری مسافرت داشته و یا با افرادی که از این مناطق برمی‌گردند، در تماس بوده اند. واکسن انفلوآنزا نه‌تنها شانس ابتلا به ویروس را کاهش می‌دهد، بلکه در تخفیف علائم و کاهش طول دوره‌ی بیماری نیز موثر است. البته برای ممانعت از تداخل عوارض شبه انفلوآنزای تزریق واکسن با تظاهرات عفونت ویروسی، درصورت وجود تب متوسط تا شدید، تجویز واکسن توصیه نمی‌گردد.
انواع واکسن‌های آنفولانزا
در حال حاضر، واکسن‌های انفلوآنزای غیرفعال در انواع سه‌ظرفیتی و چهارظرفیتی تولید می‌گردند. واکسن سه‌ظرفیتی حاوی دو آنتی‌ژن ویروسی غیرفعال‌شده‌ی آنفولانزای تیپ A و یک آنتی‌ژن ویروسی غیرفعال‌شده‌ی انفلوآنزای تیپ B بوده؛ درحالیکه واکسن چهارظرفیتی از هر تیپ، دو آنتی‌ژن غیرفعال در ترکیب خود دارد که طبیعتاً به آن امکان پوشش‌دهی انواع متنوع‌تری از ویروس‌های انفلوآنزای مورد مواجهه را می‌دهد. این واکسن‌ها و نیز واکسن‌های زنده‌ی تضعیف‌شده در داخل تخم مرغ (به‌عنوان محیط کشت) رشد داده می‌شوند.
انواع سه‌ظرفیتی واکسن آنفولانزا ساخت کمپانی سافونی پاستور فرانسه (مانند فلوزون Fluzone) و واکسن اینفلووک Influvac چهارظرفیتی ساخت کشور هلند، در حال حاضر و در طی سال‌های اخیر واکسن‌های انفلوآنزای موجود در کشور بوده‌اند که بسته به شرایط افراد توسط پزشک تجویز می‌گردند. تزریق واکسن‌های انفلوآنزا بطور کلی اغلب بصورت عضلانی (در بالغین در داخل عضله‌ی دلتوئید بازو) می‌باشد. واکسن‌های زنده‌ی تضعیف‌شده و استنشاقی در گایدلاین‌های جدید اغلب توصیه نمی‌شوند.
واکسن انفلوآنزا در بارداری
درحالیکه برخی واکسن‌ها مانند واکسن MMR (سرخک، سرخجه، اوریون) و آبله مرغان در بارداری منع مصرف مطلق دارند، تجویز واکسن‌های غیرفعال انفلوآنزا در فصول همه‌گیری در هر مرحله‌ای از بارداری بلامانع بوده و جزو موارد اندیکاسیون‌های تزریق واکسن محسوب می‌گردد. ابتلا به ویروس انفلوآنزا در بارداری می‌تواند عوارض و پیامدهای خطرناک و چه‌بسا مرگ‌آوری را به دنبال داشته باشد؛ بنابراین لازم است که اقدامات مناسب جهت ایمونیزاسیون مادرانِ در معرض خطر صورت گیرد. تجویز واکسن غیرفعال انفلوآنزا در دوران شیردهی نیز خطری برای مادر یا نوزاد دربر نخواهد داشت.
تب در کودکان زیر یک سال
در کودکان، بیماری انفلوآنزا از ملاحظات ویژه و مضاعفی برخوردار بوده و علت آن بروز سندرم رای Reye's syndrome در کودکان و نوجوانان است. این سندرم به دنبال مصرف ترکیبات سالیسیلات (مانند آسپرین بچه) در تب‌های مربوط به ویروس انفلوآنزای تیپ A و B و آبله مرغان ایجاد شده و منجر به یک نوع انسفالوپاتی (التهاب مغز) و نارسایی کبدی می‌گردد که درصد بالایی از مرگ و میر را داراست. بدین ترتیب لزوم درنظر گرفتن برنامه واکسیناسیون کودکان درمعرض خطر در فصول سرد سال توجیه می‌شود. تب در کودکان زیر یک سال عمدتا به علت بیماری‌های ویروسی رخ می‌دهد. درصورت تب شدید (بالای 39 درجه)، مصرف استامینوفن یا ایبوپروفن (و نه آسپیرین) توصیه می‌گردد. هم‌چنین درصورتی‌که کودکان به‌دلایلی دیگر، تحت درمان طولانی‌مدت با آسپیرین قرار دارند، بایستی ایمونیزاسیون را درمورد آن‌ها لحاظ کرد.
واکسن انفلوآنزا در کودکان
کودکان زیر 5 سال و خصوصاً کمتر از 2 سال در صورت ابتلا به عفونت انفلوآنزا در خطر تظاهرات شدیدتر و پیامدها و عوارض جانبی گسترده‌تری در مقایسه با افراد در سنین دیگر قرار دارند و بنابراین واکسیناسیون ویروس انفلوآنزا در مورد آن‌ها بخصوص در زمان کمبود منابع واکسن اهمیت بالاتری می‌یابد. البته، این محدوده‌ی سنی از سمت دیگر نیز محدود شده و واکسن انفلوآنزا در کودکان زیر 6 ماه منع مصرف دارد. افرادی که در تماس با کودکان زیر 59 ماه هستند نیز بایستی واکسن دریافت کنند. تزریق واکسن عضلانی در کودکان و نوزادان در سمت جلو و خارج ران صورت می‌گیرد.
عوارض واکسن انفلوآنزا
واکسن انفلوآنزا عوارض جانبی کمی دارد. شایعترین عارضه‌ی آن درد در محل تزریق است (در 64% دریافت‌کنندگان). البته تب خفیف، درد عضلانی و خستگی نیز ممکن است به دنبال تزریق واکسن تظاهر یابد.
تجویز واکسن انفلوآنزا در افرادی که پیشتر سابقه‌ی آنافیلاکسی و واکنش شدید آلرژیک به یک واکسن انفلوآنزا یا هریک از اجزای سازنده‌ی واکسن (مانند پروتئین تخم‌مرغ) را از خود نشان داده‌اند تاحدودی ممنوعیت دارد. با این حال در صورت لزوم، در این افراد واکسیناسیون تحت نظر پزشک و کادر درمان مجرب جهت آمادگی دربرابر واکنش آلرژیک عمدتاً درطی 30 دقیقه‌ی پس از تزریق انجام می‌شود.
عوارض واکسن انفلوآنزا در کودکان
احتمال بروز سندرم گیلن‌باره Guillain Barre با تظاهرات ضعف و فلج عضلانی در کودکان، در طی مدت 6 هفته از واکسیناسیون با واکسن انفلوآنزا مطرح شده است که البته داده‌ها در مورد آن محدود و متناقض است. به نظر می‌رسد که اگر هم ارتباطی میان این عارضه با واکسن غیرفعال انفلوآنزا وجود داشته باشد، واکسن مسئول تنها موارد اندکی از بروز این سندرم در بین افراد جمعیت باشد.
کودکانِ در سنین بین 6 الی 23 ماه که در یک نوبت واکسن غیرفعال انفلوآنزا و یکی از واکسن‌های پنوموکوک یا دیفتری ، کزاز، سیاه‌سرفه را دریافت می‌کنند، در طی بیست و چهار ساعت بعد از واکسیناسیون در معرض خطر بروز تظاهرات تب و تشنج‌های ناشی از تب قرار می‌گیرند که البته این عارضه استفاده از واکسن غیرفعال انفلوآنزا را به‌تنهایی یا درهمراهی با دیگر واکسن‌ها محدود نمی‌کند.
توصیه به تزریق سالیانه‌ی واکسن انفلوآنزای سه یا چهارظرفیتی غیرفعال در دستور کار سازمان جهانی بهداشت قرار گرفته است و بسیاری از کشورها، از جمله ایران این برنامه واکسیناسیون را سالیانه در ابتدای فصول سرد (پاییز) اجرا می‌نمایند.
دیدگاه ها