علت سرگیجه ناگهانی چیست؟

سرگیجه احساسی است که همه‌ی ما در زندگی خود ممکن است بارها تجربه کرده باشیم. احساسی که محیط اطرافتان در حال حرکت است یا اینکه محیط ثابت و شما در حال چرخش و حرکت هستید. علت اولیه ایجاد آن عموما به دلیل اختلال در عملکرد گوش داخلی است. اما دلایل ثانویه دیگری هم مانند عفونت، جراحت و عوارض دارویی نیز می توانند باعث ایجاد سرگیجه شوند.

به طور کلی علل اولیه سرگیجه به دو دسته مرکزی و محیطی تقسیم می شوند. سرگیجه مرکزی ناشی از اختلال در عملکرد مغز (بخش مربوط به تعادل) و مخچه می باشد (مانند میگرن، تومور مخچه‌ای) و سرگیجه محیطی در اثر اختلال گوش داخلی ایجاد می شود.

سرگیجه ناگهانی (BPPV) چیست؟

سرگیجه وضعیتی ناگهانی خوش‌خیم (Benign Paroxysmal Positional Vertigo) یکی از شایع‌ترین انواع سرگیجه است که در اثر تغییر وضعیت سر (هنگام دراز کشیدن، برخاستن ناگهانی، چرخاندن، بالا یا پایین بردن و ...) ایجاد می شود. سرگیجه ناگهانی خوش‌خیم موقتی بوده و در کمتر از یک دقیقه برطرف می شود. خوش‌خیم بودن سرگیجه‌های ناگهانی به آن معناست که خطری فرد را تهدید نمی کند.

شیوع سرگیجه ناگهانی خوش‌خیم در زنان دو تا سه برابر بیشتر از مردان است و در هر سنی می تواند رخ دهد اما در افراد بالای 50 سال شیوع بیشتری دارد.

علائم سرگیجه ناگهانی

علائم سرگیجه ناگهانی مشابه دیگر انواع سرگیجه‌ می باشد با این تفاوت که با تغییر وضعیت سر بطور ناگهانی اتفاق می افتد. سرگیجه ناگهانی می تواند با علائم زیر همراه باشد:

• احساس چرخش محیط
• عدم تعادل و پایداری
• تاری دید
• عدم تمرکز
• حالت تهوع و استفراغ
• گاهی حرکت ریتمیک و غیر ارادی چشم به یک سمت (نیستاگموس) نیز وجود دارد

علت سرگیجه ناگهانی

گوش داخلی شامل بخش حلزونی (شنوایی) و مجاری نیم دایره‌ای (تعادلی) می باشد. در بخشی از مجاری نیم دایره‌ سه عدد مجرای عمود بر هم وجود دارد که سرتاسر آن‌ با مایع و پرزهای مویی شکل پوشیده شده که وظیفه کنترل حرکات چرخشی سر را بر عهده دارند. در بخش دیگر مجرای نیم دایره اوتریکول قرار دارد که حاوی کریستال‌های ریز کربنات کلسیم بوده و مسئول حرکات سر به سمت بالا و پایین، چپ و راست، عقب و جلو می باشند.

سرگیجه ناگهانی هنگامی اتفاق می‌افتد که برخی از این کریستال‌ها شکسته و به تکه‌های کوچک‌تر تبدیل می شوند و وارد مجرای نیم دایره‌ای شده و حسگرهای مویی را تحریک می کنند. درنتیجه پیام تعادلی کاذبی به مغز فرستاده می شود و مغز در رابطه با تغییر وضعیت‌ بدن پاسخ‌های گیج کننده دریافت می کند. درنتیجه فرد احساس می کند که همه‌چیز در حال چرخیدن است و یا برعکس (همه‌چیز ثابت است و خود او در حال حرکت کردن است) و تعادل خود را از دست می دهد.

به دلیل علت ذکر شده، سرگیجه ناگهانی به دو دسته تقسیم می شود:

• کانالیتیازیس

         کریستال‌ها به طور آزادانه در مایع مجاری نیم دایره حرکت می کنند.

• کاپولولیتیازیس

         کریستال‌ها به عصبی که پیام تعادلی را از جشم‌های مو مانند به مغز انتقال می دهند چسبیده‌اند.

مطالعه بیشتر: علت سرگیجه چیست؟

تشخیص سرگیجه ناگهانی

تست دیکس هالپیک (Dix-Hallpike)

تشخیص سرگیجه ناگهانی خوش‌خیم توسط معاینات بالینی پزشک انجام می شود. از بیمار می خواهند که سر را به وضعیتی تغییر دهد تا کریستال‌های جدا شده درون مجاری نیم دایره‌ای حرکت کنند. این کار با ایجاد پیام تعادلی کاذب باعث می شود چشم‌ها به طور غیر ارادی و با حرکاتی منظم (نیستاگموس) حرکت کنند. حرکت ریتمیک چشم یک نشانه مهم است و مشخص می کند که تغییر وضعیت فرد باعث حرکت مایع درون مجاری نیم دایره‌ای می شود.

تست الکترونیستاگموگرافی

این تست برای بررسی حرکات غیر طبیعی چشم (نیستاگموس) می باشد. در این تست اگر تحریکات تعادلی باعث بروز حرکات ریتمیک چشم شود، سرگیجه ناگهانی تشخیص داده می شود و علت آن اختلال در گوش داخلی بیان می شود.

آزمایش صندلی چرخان

در این آزمایش در حالی که فرد روی یک صندلی که توسط موتوری در جهات مختلف چرخانده می شود، به دستگاهی نگاه میکند و حرکات چشم او بررسی می شود و در صورت مشاهده حرکات غیر طبیعی چشم در اثر تحریکات مکانیکی، سرگیجه ناگهانی تشخیص داده می شود.

در تشخیص سرگیجه ناگهانی خوش‌خیم، نتایج آزمایشگاهی و تصویر برداری‌های CT اسکن و MRA نمی توانند معیار مناسبی برای تشخیص باشند. از MRA تنها برای رد کردن عوامل احتمالی ایجاد کننده سردرد مانند تومور، توده، خونریزی و هرگونه آسیب دیگر کمک گرفته می شود.

درمان سرگیجه ناگهانی

مانور اپلی (Epley)

روش درمانی که برای سرگیجه ناگهانی انجام می شود، برطرف کردن علت ایجاد کننده آن یعنی برگرداندن کریستال‌ها به موقعیت قبلی خود (اوتریکول) است. پزشک سر بیمار را در جهات مختلف تغییر می دهد تا کریستال‌ها به اوتریکول برگشته و سرگیجه تسکین یابد.

 پس از یافتن موقعیت مناسب سر، پزشک این روش را به فرد آموزش می دهد. پس از درمان توصیه می شود به مدت 48 ساعت رانندگی نکنید و سر خود را در همه مواقع حتی در خواب در حالت ایستاده قرار دهید و از تکان دادن آن به جهات مختلف خودداری کنید. هنگام خواب سرتان را به حالت زاویه 45 درجه قرار دهید. مراجعه به آرایشگاه و دندانپزشک باعث برگشت سرگیجه می شود. تا حد امکان از مصرف الکل، سیگار و کافئین نیز خودداری کنید.

در صورتی که عامل اختلال در عملکرد گوش داخلی عفونت باشد، با استفاده از آنتی‌بیوتیک‌های مرتبط عفونت برطرف می شود. از داروهای دیگری مانند آرام بخش یا خواب آور، آنتی‌کولینرژیک و آنتی هیستامین نیز برای تسکین درد سرگیجه‌ها استفاده می شود.

درمان با جراحی

روشی بسیار نادر است و تنها زمانی استفاده می شود که فرد به مدت طولانی از سرگیجه‌های ناگهانی رنج ببرد. در روش جراحی از درپوش استخوانی برای مسدود کردن قسمتی از گوش داخلی که کریستال‌ها از آن خارج می شوند، استفاده می شود. با این کار کریستال‌ها دیگر نمی توانند وارد مایع مجاری نیم دایره‌ای شده و تحریکات کاذب ایجاد کنند. در نتیجه سرگیجه‌های ناگهانی برطرف می شوند. این روش درمان 90 درصد احتمال اثربخشی دارد.

نکات و درمان خانگی سرگیجه ناگهانی

با رعایت برخی نکات ساده در سبک زندگیتان می توانید تا حدود زیادی سرگیجه خود را تسکین ببخشید.

• به محض ایجاد سرگیجه، فورا بنشینید یا دراز بکشید
• نفس‌های عمیق بکشید
• مایعات و بخصوص آب زیاد بنوشید
• اگر حس می کنید که ممکن است تعادلتان را از دست بدهید، از عصا استفاده کنید
• موادی مانند شکلات، ماست، میوه و آجیل مصرف کنید
• از حرکت دادن ناگهانی سر و ناگهانی برخاستن خودداری کنید
• شب هنگام از نور مناسب استفاده کنید
• به یاد داشته باشید در کدام وضعیت بیشتر سرگیجه ایجاد می شود و سعی کنید از قرار گرفتن در آن وضعیت اجتناب کنید
• ورزش‌هایی مانند یوگا می تواند در ایجاد آرامش و تسکین سرگیجه کمک کند.