انواع تشنج

 

تشنج چیست؟

تشنج شامل فعالیت های غیرطبیعی حسی، حرکتی، خودکار یا روانی یا ترکیبی از همه ی این عوامل است که از تخلیه ی ناگهانی و بیش از حد سلول های عصبی مغز ناشی می شود. در تشنج بخشی از مغز یا کل آن درگیر می شود. تشنج انواع مختلفی دارد. نوع و دفعات آن در افراد متفاوت است و هرکس الگوی تشنجی خاص خود را دارد. برای مثال صرع با حملات تشنجی تکرار شونده و عود کننده مشخص می شود.

علائم تشنج چیست؟

از علائم هشدار دهنده تشنج می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• احساس مریضی در معده
• سرگیجه
• تغییر در بینایی
• سردرد
• حس خروج از بدن
• حرکت ناگهانی اعضای بدن

زمانی که فردی دچار تشنج می شود معمولا با علائمی کلی همراه است که شامل موارد زیر می شود:

• گیجی
• از دست دادن هوشیاری
• بیرون آمدن کف یا بزاق از دهان
• سقوط و زمین خوردن
• قفل شدن فک
• حرکات ناگهانی و سریع چشم
• تولید صداهای غیرعادی
• تغییرات ناگهانی خلق و خو

انواع تشنج چیست؟

حملات تشنجی بر اساس ناحیه درگیر به سه گروه حملات منطقه ای ، عمومی(ژنرالیزه یا گراندمال) و طبقه بندی نشده تقسیم می شوند. حملات منطقه ای منشا کانونی داشته و تنها بر بخشی از مغز تاثیر می گذارند اما حملات عمومی منشا خاصی ندارند و همزمان تمامی مغز را تحت تاثیر قرار می دهند.

تشنج های منطقه ای به حملات تشنجی نسبی ساده و حملات تشنجی نسبی پیچیده تقسیم می شود. تشنج عمومی یا ژنرالیزه نیز خود شامل انواع مختلفی از تشنج است که در ادامه به آن ها اشاره می شود:

تشنج تونیک-کلونیک یا صرع بزرگ : 

شخص هوشیاری خود را از دست می دهد و ممکن است زمین بخورد. بدن سفت می شود و دست ها و پاها پرش دارند. ممکن است زبان جویده شود و یا فرد دچار بی اختیاری ادرار شود

تشنج ابسنس یا صرع کوچک:

علائم آن شامل از دست دادن هوشیاری و خیره شدن و پلک زدن چشم ها و حرکات متعدد لب ها و گوش است.

تشنج میوکلونیک:

در این تشنج پرش مختصر و معمولا به صورت قرینه در هر دو طرف بدن رخ می دهد.

تشنج آتونیک:

فرد تمام کنترل خود را از دست داده و ممکن است سقوط کند.

انواع تشنج در بزرگسالان 

تشنج در بزرگسالان انواع مختلفی دارد و هر کدام علائم مخصوص به خود را دارد.

تشنج نسبی ساده:

در این نوع تشنج یک انگشت یا یکی از دست ها دچار لرزش می شود و یا دهان به نحو غیر قابل کنترل تکان می خورد. احتمال دارد بیمار شروع به صحبت های نامفهوم کند و یا دچار گیجی شود. همچنین ممکن است تجربه ی مواجهه با تصاویر ، صداها ، بوها و یا مزه های نامعمول ویا ناخوشایندی را داشته باشد. در تمامی موارد بالا در تشنج ساده بیمار هوشیار است.

تشنج نسبی پیچیده:

در این نوع تشنج که به عنوان تشنج مرکب نیز از آن یاد می شود، فرد یا بی حرکت باقی می ماند یا به صورت خودکار حرکاتی را انجام می دهد که تناسبی با زمان و مکان ندارد یا ممکن است فرد دچار احساساتی از قبیل ترس ، عصبانیت ، سرخوشی و تحریک پذیری بیش از حد گردد و زمانی که بهبود می یابد وقایع را به خاطر نمی آورد.

حملات تشنجی عمومی یا ژنرالیزه:

این نوع تشنج بیشتر به عنوان صرع بزرگ شناخته می شود. در حملات ژنرالیزه یا گراندمال هر دو نیمکره ی مغز درگیر می شوند.ابتدا تمامی بدن سفت می شود  و با پرش های عضلانی ، انبساط و انقباض های مداوم عضلانی(انقباضات تونیک-کلونیک ژنرالیزه)توام می گردد. در این نوع صرع کل بدن دچار سفتی شدید شده و با پرش ها و تکان های عضلانی که به طور متناوب از حالت شل به حالت انقباض در می آید دنبال می شود. دیافراگم و عضلات قفسه سینه حالتی را ایجاد می کند که به فریاد صرعی معروف است.

در این حملات زبان جویده می شود و در بیمار بی اختیاری ادرار و مدفوع به وجود می آید. حملات تشنجی معمولا 1 تا 2 دقیقه طول می کشد و پس از وقایع بالا بیمار آرام شده و وارد کمای عمیق می شود و تنفس پر صدا دارد.

علت تشنج چیست؟

از علل ابتلا به انواع تشنج در بزرگسالان و نوجوانان می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• مصرف الکل یا مواد مخدر
• آسیب‌دیدگی یا ضربه به سر
• عفونت
• بیماری‌های مادرزادی
• عوامل ژنتیکی
• سکته مغزی

انواع تشنج در کودکان

تشنج در کودکان به دلایل مختلفی مانند تب بالا ، عفونت ، صرع ، تومور مغزی و... صورت می گیرد. تشنج ناشی از تب شایع ترین علت تشنج در کودکان است و غالباً در کودکان بین 6 ماهه تا 5 ساله دیده می‌شود و ممکن است سابقه فامیلی هم داشته باشد. تب ناشی از تب اگر کمتر از 15 دقیقه طول بکشد اثرات نورولوژیکی بلندمدت ندارد، اما تشنجی که بیش از 15 دقیقه طول بکشد تغییرات نورولوژیکی در کودک ایجاد می‌کند.

انواع تشنج در بزرگسالان و کودکان تقریبا یکسان است و تفاوت آن در علائم است.

تشنج ساده در کودکان:

بسته به ناحیه درگیر ممکن است علائم متفاوت باشد و بینایی کودک یا عضله های کودک را تحت تاثیر قرار دهد. فعالیت تشنج به یک گروه مجزا از عضله ها مثلا انگشتها یا عضله های بزرگتر بازو و پا محدود می شود. در این نوع تشنج هوشیاری از دست نمی رود. کودک ممکن است تعریق، حالت تهوع یا رنگ پریدگی را نیز تجربه کند.

تشنج پیچیده در کودکان:

تشنج پیچیده معمولا 1 تا 2 دقیقه طول می کشد و هوشیاری از دست می رود اما ممکن است به صورت غش نباشد و فقط کودک آگاهی خود را از اطراف از دست دهد. ممکن است کودک ظاهرا هوشیار به نظر برسد در حالی که رفتار خاصی نشان میدهد. مثلا عق بزند، لبهایش را بمکد، بدود، جیغ بکشد، گریه کند و یا بخندد. هنگامی که کودک هوشیاری خود را به دست می آورد، ممکن است احساس خستگی یا خواب آلودگی داشته باشد.

تشنج کوتاه:

معمولا حالت بدن کودک در طول تشنج حفظ میشود. دهان یا صورت ممکن است حرکت کند یا چشمها پلک بزنند. حمله ها معمولا بیشتر از سی ثانیه طول نمی کشند. این نوع تشنج گاهی اوقات ممکن است با مشکل یادگیری یا مشکل رفتاری اشتباه گرفته شود. تشنج کوتاه تقریبا همیشه بین ۴ تا ۱۲ سالگی شروع میشود و ممکن است چند بار در روز رخ دهد.

تشنج آتونیک: 

ممکن است کودک از حالت ایستاده بیفتد یا ناگهان سرش حالت افتاده به خود بگیرد. در حین تشنج کودک شل شده و واکنشی نشان نمیدهد.

تشنج تب دار:

معمولا در کودکان ۶ ماهه تا ۵ ساله رخ میدهد و ممکن است سابقه خانوادگی در این نوع تشنج وجود داشته باشد. تشنج های تب دار که کمتر از ۱۵ دقیقه طول می کشند ساده ساده نامیده میشوند و معمولا تاثیرات عصب شناختی بلند مدت ندارند. 

تشنج میوکلونیک: 

چندین مرتبه در روز یا چند روز متوالی رخ میدهند و باعث حرکات سریع و ناگهانی عضلات می شود.

 

تشنج در خواب

تشنج ممکن است در ساعات مختلفی از روز از جمله در خواب اتفاق بیفتد. بعضی از انواع تشنج در خواب و برخی فقط در بیداری رخ می دهند. در زمان خواب فعالیت های الکتریکی مغز افزایش پیدا می کنند که زمینه را برای وقوع  صرع در خواب فراهم می کنند، بسیاری افراد تنها این نوع تشنج را در طول بیماریشان تجربه می کنند تقریبا یک سوم افراد دچار صرع با بیماری آپنه خواب رو به رو هستند و تحقیقات نیز نشان داده است که افراد با سابقه آپنه خواب احتمال بیشتری برای تشنج در خواب دارند.

 بیشتر افراد مبتلا به تشنج شبانه صرع دارند، انواع خاصی از صرع منجر به تشنج شبانه می شوند مانند:

• تشنج تونیک-کلونیک(تشنجی که با انبساط و انقباض های مداوم عضلانی است )
• سندرم لاندو-کلفنر(زبان پریشی اکتسابی)
• صرع لوب فرونتال(لوب جلویی مغز)
• صرع خوش خیم رولاندیک در کودکی(در این نوع صرع صورت و برخی از اعضای تحت‌تأثیر قرار می‌گیرند)
• صرع میوکلونیک(انقباضات ناگهانی و ناخواسته ماهیچه ای)
• ژنتیک ، سکته و تومور مغزی ، عفونت مغزی از دیگر عوامل ایجاد کننده ی تشنج شبانه هستند.

زمانی که تشنج در خواب اتفاق می افتد ماهیچه ها شروع به انقباض می کنند و ممکن است فرد کنترلی بر روی مثانه و یا روده خود نداشته باشد و بیدار کردن فرد در این حالت مشکل است، بی خوابی یکی از عواملی است که می تواند صرع در خواب را تحریک و باعث اتفاق افتادن تشنج شبانه شود.

 

آیا تشنج ارثی است؟

تشنج به دلایل مختلفی  مثل تب بالا ، سکته مغزی ، زیاده روی در مصرف الکل ، مصرف برخی داروها ، فشار خون بسیار بالا ، سطح قند خون پایین و .... به وجود می آید. یکی از دلایل ایجاد تشنج مخصوصا در کودکان می تواند عوامل ژنتیکی یا ارثی باشد. احتمال به ارث رسیدن تشنج از پدر بسیار بیشتر از مادر است. اگر هر دو نفر والدین مبتلا باشند احتمال ابتلای فرزندان بالاتر می رود اما به معنای ابتلای 100درصدی فرزندان نیست. بنابراین هم عوامل ژنتیکی و هم عوامل محیطی در بروز تشنج نقش دارند.

عوارض پس از تشنج

بلافاصله پس از تشنج بیمار اغلب گیج است و به سختی بیدار می شود و ممکن است ساعت ها نیز بخوابد. در زمان تشنج احتمال آسیب به سرو بدن ، سقوط ، تصادف ، غرق شدگی و درکل بسته به مکان و شرایطی که فرد در آن قرار دارد ممکن است دچار آسیب شود. 

تشنج در زمان بارداری نیز برای کودک و خود مادر خطر ایجاد می کند و نقایص مادرزادی را ایجاد می کند. بسیاری از بیماران دچار سردرد یا درد عضلانی می شوند همچنین افراد مبتلا به تشنج بیشتر دچار مشکلات روحی روانی مانند افسردگی، اضطراب و خودکشی می شوند.

زمانی که حملات تشنجی حاد طولانی در فرد به وجود می آید مجموعه ای از حملات تشنجی عمومی در فرد ایجاد می شود و در فاصله ی حملات سطح هوشیاری بیمار بهبود نمی یابد. چنین وضعیتی ممکن است بیش از 30 دقیقه طول بکشد. در این زمان تورم و کمبود اکسیژن مغز ممکن است صدمات مغزی کشنده و غیرقابل بازگشتی را به وجود آورد. از عوامل شایعی که باعث به وجود آوردن حملات تشنجی حاد طولانی می شود می توان به قطع داروهای ضد تشنج ، تب و عفونت های اخیر اشاره کرد.

تشنج و فراموشی

تا حدودی مشخص شده است که تشنج با فراموشی و بیماران مبتلا به آلزایمر مرتبط است اما چگونگی ربط این دو پیچیده است. ضربه به سر یکی از عواملی است که باعث ایجاد فراموشی بلند مدت یا کوتاه مدت می شود اما آسیب به سر معمولا باعث فراموشی شدید نمی شود.وقتی فردی دچار تشنج می شوند ممکن است اختیاری رو حرکات خود نداشته و به صورت غیر ارادی دچار انقباض و انبساط عضلانی شود که همین امر باعث می شود سر فرد به جایی برخورد کند یا حتی از جایی سقوط کند.

آیا تشنج قابل درمان است

برای کنترل حملات تشنجی از داروها استفاده می شود. درمان معمولا به صورت تک دارویی انجام می پذیرد.

• از دیازپام ، لورازپام یا فوس فنی توئین به منظور کنترل حملات مورد استفاده قرار می گیرند. در صورتی که درمان اولیه ناموفق باشد  از باربیتورات کوتاه اثر برای ایجاد بیهوش عمومی استفاده می کنند.
  بعد از درمان اولیه ی حمله تشنجی ، برای حفظ وضعیتی که درآن تشنج وجود ندارد از دیگر داروهای ضد تشنج مثل کاربامازپین ، پریمیدون ، فنی توئین ، فنوباربیتال ، اتوسوکسیماید و والپرات استفاده می شود.
• زمانی که تشنج به علت وجود تومورهای داخل جمجمه ای ، آبسه ، کیست یا آنومالی های عروقی ایجاد می شود انجام جراحی ضرورت دارد.
  خارج کردن کانون تشنج با جراحی نیز زمانی صورت می گیرد که کانون محدود باشد و بتوان بدون ایجاد نقص عصبی قابل توجهی آن را خارج کرد.