اصلی ترین دلایل ناباروری مردان

ناباروری چیست؟

ناباروری تحت عنوان ناتوانی در بچه‌دار شدن یک زوج پس از مدت یک سال تلاش مکرر و صحیح (بدون استفاده از روش‌های جلوگیری) تعریف می‌گردد. عوامل متعددی در میزان باروری زوجین مؤثرند؛ از جمله سن هر یک از آن‌ها؛ تماس با سموم محیطی، داروها، یا تشعشعات رادیواکتیو؛ بیماری‌های شدید سیستمیک و برخی اختلالات خاص در هر دو جنس. در زیر به برخی از اختلالات ناباروری مردان اشاره می‌نماییم.

عمده‌ترین اختلالات مربوط به ناباروری مردان

•  کاهش تعداد سلول‌های جنسی یا اسپرم (اولیگواسپرمی) در مایع منی
  
  
•  فقدان سلول‌های اسپرم (آزواسپرمی)
  
  
• کاهش تحرک اسپرم (آستنواسپرمی)
  
  
• شکل غیرطبیعی اسپرم‌ها (تراتواسپرمی) 

درصد کمی از مردان، هیچ‌گونه مشکلی در غلظت، تحرک یا شکل سلول‌های جنسی خود نداشته و با این حال، دچار ناباروری می‌گردند (ناباروری با علت ناشناخته). ناباروری مردان علاوه بر اثرات نامطلوب روانی بر روی زوجین، به دلیل افزایش احتمال بروز سرطان بیضه حائز اهمیت بوده و بنابراین نیازمند بررسی‌های بیشتر و در صورت امکان، در پی گرفتن اقدامات درمانی موثر و پایش بیمار از نظر ابتلا به سرطان خواهد بود. 

چند نوع ناباروری در مردان داریم؟

به‌طور کلی اختلالات ناباروری مردان در پنج حیطه قابل ارزیابی است:

1.اختلالات غدد درون‌ریز و اختلالات سیستمیک

اغلب به‌صورت هایپوگنادیسم هایپرگنادوتروپیک Hypogonadotropic Hypogonadism، یعنی اختلال عملکرد بیضه به‌دنبال وجود ایرادی در محور هورمون‌های محرک مترشحه از مغز، در 2 الی 5 درصد افراد گزارش شده‌ است.

به‌طور کلی هرگونه بیماری درگیرکننده‌ی هیپوتالاموس یا هیپوفیز مغز قادر است به‌ترتیب به کمبود هورمون آزادکننده‌ی گنادوتروپین (GnRH) و یا خود هورمون‌های گنادوتروپین (هورمون محرک فولیکولی FSH و هورمون لوتئینه‌کننده LH) و متعاقباً ناباروری بیانجامد. این اختلالات به‌ اشکال مادرزادی، اکتسابی و یا اختلالات سیستمیک بروز می‌یابند.

اختلالات مادرزادی غدد درون‌ریز

در دسته‌ی اختلالات مادرزادی، هایپوگنادیسم هایپرگنادوتروپیک با علت ناشناخته (ایدیوپاتیک)، به کاهش هورمون آزادکننده‌ی گنادوتروپین با یا بدون فقدان حس بویایی (که در صورت فقدان، سندرم کالمن Kallmann syndrome خوانده می‌شود) و همراهی با نقایص محور میانی صورت، کوررنگی، مشکل در شنوایی، فقدان یک کلیه ویا نهان‌بیضگی منجر می‌گردد.
جهش‌های ژنتیکی در ساخت هورمون محرک فولیکولی (FSH) و سندرم‌های مرکب نقص هورمون‌های غده هیپوفیز و برخی اختلالات نادر دیگر از سایر علل هیپوگنادیسم هیپوگنادوتروپیک مادرزادی در نظر گرفته می‌شوند.

بیماری‌های اکتسابی غدد درون‌ریز

بیماری‌های اکتسابی هیپوتالاموس یا هیپوفیز می‌توانند منجر به هایپوگنادیسم هایپرگنادوتروپیک گردند. این بیماری‌ها عبارتند از:

• تومورهایی چون ماکروآدنوم‌ها (توده‌هایی از بافت غددی با اندازه‌ای بیشتر از یک سانتی‌متر)، کرانیوفارنژیوم (نوعی تومور خوش‌خیم در کودکان) و دیگر توده‌های ناحیه زین‌ترکی جمجمه (محل قرارگیری هیپوفیز)، و درمان‌های جراحی و رادیوتراپی این ضایعات.
  
  
• ارتشاح (انفیلتراسیون) این نواحی با ضایعات سارکوئیدوز، هیستیوسیتوز (دربردارنده‌ی سلول‌های ماکروفاژ بافتی)، سل و عفونت‌های قارچی و نیز سندرم‌های ازدیاد آهن (مانند هموکروماتوز).
  ارتشاح لنفوسیتی خود ایمنی در غدد مغزی.
  
  
• ضربه به سر، رادیوتراپی یا جراحی.
  
  
• ضایعات عروقی چون انفارکتوس غده‌ی هیپوفیز و آنوریسم شریان کاروتید.
  
  
• اختلالات درون‌ریز و درمان‌های آن‌ها؛ به عنوان مثال افزایش میزان هورمون‌های پرولاکتین، استروژن (مثلاً از یک تومور بدخیم بیضه)، گلوکوکورتیکوئیدها (کورتیزول)، هورمون‌های آندروژنی و کاهش یا افزایش هورمون‌های تیروئیدی (هیپوتیروئیدیسم و هایپرتیروئیدیسم).
  
  
• داروها، از قبیل اپیوئیدها یا دیگر داروهای مؤثر بر سیستم عصبی (مانند ماریجوانا) و داروهای روان‌پزشکی، قادرند ساخت هورمون‌های گنادوتروپین و هورمون آزادکننده‌ی گنادوتروپین را مهار نمایند. هم‌چنین مصرف تستوسترون (هورمون آندروژن)، محور ترشح گنادوتروپین‌ها را سرکوب نموده و ساخت اسپرم را کاهش می‌دهد. در ورزشکاران رشته‌ی پرورش اندام بایستی احتمال سوء مصرف این داروها، به‌عنوان علت زمینه‌ای ناباروری در کنار سایر علل مطرح گردد.

ناباروری می تواند به علت مشکلات از طرف هر یک از زوجین یا ترکیبی از زن و مرد باشد. در بعضی موارد هم ممکن است علت آن نا مشخص باشد. زوج هایی که در سال اول موفق به بارداری نشده اند می توانند با مراجعه به متخصص غدد درون ریز این مشکل را حل کنند. 

2.بیماری‌های سیستمیک و ناباروری مردان

هرگونه بیماری جدی سیستمیک و یا کمبود مواد مغذی ممکن است منجر به ایجاد ترکیبی از هایپوگنادیسم هایپرگنادوتروپیک و نیز هیپوگنادیسم اولیه و متعاقباً ناباروری گردد.

چاقی با کاهش مقادیر تستوسترون و مقادیر نرمال یا کاهش‌یافته‌ی هورمون‌های گنادوتروپین منجر به ناباروری می‌گردد. چاقی در همراهی با سندرم متابولیک، دیابت و وقفه‌ی تنفسی در خواب در ایجاد هیپوگنادیسم تأثیر بسزایی خواهد گذاشت. بنابراین به مردان چاقی که به دنبال درمان ناباروری هستند، کاهش وزن به‌عنوان راهکاری مؤثر توصیه می‌گردد. 

3. نقایص اولیه‌ی بیضه‌ها در ساخت اسپرم

در 65 تا 80 درصد مردان نابارور که بسیاری از آن‌ها دچار اختلالات ناشناخته‌ (ایدیوپاتیک) ساخت اسپرم هستند، نقایص اولیه‌ی منحصر به بیضه‌ها بدون هیچگونه علت قابل شناسایی به‌عنوان علت ناباروری در نظر گرفته می‌شود. هم‌چنین برخی جهش‌های ژنتیکی به‌خصوص جهش ژن‌های موجود بر روی کروموزوم Y و نیز عوامل اپی‌ژنتیک (اثرات محیطی بر روی بیان ژن‌ها) در بروز اخلال در ساخت اسپرم‌ها نقش دارند.

برخی بیماری‌های مادرزادی که در ارتباط با نقایص اولیه‌ی بیضه‌ها شناخته شده اند، عبارتند از: سندرم کلاین‌فلتر Klinefelter، نهان‌بیضگی، جهش‌های غیرفعال‌کننده‌ی ژن گیرنده‌ی هورمون FSH، دیستروفی عضلانی، ایرادات ساخت آندروژن یا اختلالات گیرنده‌ی آن و بیماری‌های مربوط به گیرنده‌ی استروژن. 

اختلالات اکتسابی بیضه‌ها مانند:

• واریکوسل (اتساع و پیچ‌خوردگی شبکه‌ی وریدی اطراف بیضه‌ها)
  
  
• عفونت
  
  
• داروها و پرتوزایی
  
  
• آنتی‌بادی‌های علیه اسپرم که به‌صورت خودبه‌خودی و یا در پاسخ به آسیب بیضه ایجاد می‌گردند
  
  
• برخی اختلالات سیستمیک چون نارسایی مزمن کلیه، سوءتغذیه و کم‌خونی داسی شکل 
  
  
• عوامل محیطی (مانند سموم محیطی چون سرب، کادمیم و جیوه و انواع آفت‌کش‌ها)، سیگار کشیدن و دمای بالای بیضه‌ها (در آسیب‌های نخاعی، واریکوسل و قرارگرفتن طولانی‌مدت در وان حمام داغ یا سونا) 

4. اختلالات حمل اسپرم

اختلالات حمل اسپرم  در 5 درصد مردان نابارور مشاهده شده است.

• ناهنجاری‌های اپی‌دیدیم (فقدان، سوء عملکرد و یا انسداد) و اثر برخی داروها و سموم شیمیایی بر آن
  
  
• ناهنجاری‌های مجرای دفران (مانند انسداد در اثر عفونت یا بستن مجرا که تحت‌عنوان عمل وازکتومی شناخته می‌شود)
  
  
• اختلالات مجرای انزالی (انسداد یا انزال پس‌‌رونده یا رو به عقب (retrograde ejaculation) براثر آسیب نخاعی و بیماری‌های دستگاه عصبی خودمختار، مانند دیابت و برخی داروها)
  
  
• عملکرد غیرطبیعی وزیکول‌های سمینال و پروستات براثر عفونت مزمن و اختلالاتی چون اختلال نعوظ و انزال زودرس

5.ناباروری ناشناخته‌ی مردان

در 10 تا 20 درصد افراد، اختلالات ناشناخته در ناباروری مردان نقش دارد. این اختلالات بایستی از اختلالات ناشناخته‌ی ساخت اسپرم تمایز یابند. در اختلالات ناشناخته‌ی ساخت اسپرم، آنالیز مایع منی غیرطبیعی و در اختلالات ناشناخته‌ی باروری، این آنالیز طبیعی گزارش می‌گردد و در آن‌ها هیچ‌گونه علتی برای ناباروری یافت نخواهد شد. 

مطالعه بیشتر:علل عمده نازایی و راه های درمان آن