ویروس واریسلا زوستر (VZV)، عامل زونا، ویروسی از خانواده‌ی ویروس‌های هرپسی است (هرپس‌ویریده). این ویروس‌ها نسبتاً بزرگ و دارای دی اِن اِی دورشته‌ای هستند که درون پوشش پروتئینی (کپسید) بیست وجهی قرار گرفته و توسط پوشش فسفولیپیدی پوشانده می‌شوند. واریسلا، ویروس هرپس انسانی- 3 (HHV-3) یا هرپس زوستر نیز خوانده می‌شود. بسیاری از ویروس‌های این خانواده با خاصیت نهفتگی در جسم سلولی سلول‌های عصبی و حملات عود مکرر شناخته می‌شوند.
چه کسانی زونا می‌‌گیرند؟
این عفونت به‌طور متداول و شایع در بسیاری از افراد سالم رخ می‌دهد؛ با این حال افراد با سیستم ایمنی تضعیف‌شده (مثلاً براثر داروهای سرکوب‌کننده‌ی ایمنی، شیمی‌درمانی یا نقص اکتسابی سیستم ایمنی و ابتلای همزمان به ویروس HIV) در خطر بالاتری برای ابتلا به زونا و عوارض و پیامدهای ناگوار آن قرار دارند. عفونت با ویروس عامل زونا می‌تواند در تمامی سنین رخ دهد؛ اما در افراد بالای 50 سال شایع‌تر است.
زونا با آبله‌مرغان چه فرقی دارد؟
عفونت اولیه با ویروس واریسلا، معمولاً در کودکان رخ داده و منجر به بروز ضایعات وزیکولی خوشه‌ای در سراسر سطح بدن می‌گردد؛ این بیماری با نام آبله‌مرغان chickenpox شناخته می‌شود. عفونت اولیه‌ی واریسلا اغلب خودبه‌خود و بدون برجای گذاشتن پیامد جدی بهبود می‌یابد؛ با وجود این، ویروس از بین نرفته و در گانگلیون‌های اعصاب و در جسم سلولی نورون‌ها پنهان می‌گردد. در این زمان، ویروس در مرحله‌ی نهفتگی قرار دارد. فعال‌شدن مجدد آن منجر به بروز تظاهرات مشابه (ضایعات وزیکولار)، این بار در ناحیه‌ی اختصاصی (درماتوم) عصب‌دهی شده توسط سلول‌های عصبی حسی حامل ویروس خواهد شد.
آیا زونا واگیردار است؟
دوره‌ی کمون عفونت ویروس واریسلا زوستر بین 10 الی 21 روز تخمین زده می‌شود. افراد پس از آلوده‌شدن در فاصله‌ی 1 تا 2 روز پیش از ظهور بثورات ناقل خواهند بود و می‌توانند بیماری را از طریق قطرات تنفسی و یا تماس مستقیم با ضایعات منتقل نمایند. این وضعیت تا زمانی که تمامی بثورات دلمه نبسته باشند (معمولاً در طی 7 تا 10 روز)، ادامه خواهد داشت. پس از این دوره افراد می‌توانند به سر کار خود بازگردند. البته بایستی دقت داشت که زونا به خودی خود واگیردار نیست. یعنی اگر فرد پیشتر به آبله‌مرغان مبتلا شده باشد، تماس با بیمار مبتلا به زونا، ویروس واریسلا را به وی منتقل نخواهد کرد. اقدامات احتیاطی و رعایت فاصله با بیمار زونا، درخصوص کسانی که پیشتر هیچ‌گونه مواجهه‌ای با ویروس نداشته‌اند (مانند کودکان خردسال) توصیه می‌گردد.
علائم زونا چیست؟
زونا عموماً با احساس خارش، سوزش و یا گزگز شدن در یک ناحیه از پوست در یک سمت بدن (به‌طور غیرقرینه) آغاز می‌گردد. برخی افراد دچار تب، احساس کسالت و یا سردرد می‌شوند. ضایعات پوستی زونا درطی 3 الی 7 روز ظاهر گشته و معمولاً تا 3 تا 4 هفته پس از بروز علائم، کاملاً بهبود می‌یابند. انتشار وزیکول‌های زونا در طول مسیر عصب و در یک نوار درماتومی در یک سمت بدن خواهد بود. تنه (سینه، شانه و کمر) نواحی شایع بثورات زونا هستند. گرچه این ضایعات ممکن است در پوست صورت نیز رخ دهند. درگیری چشم با هرپس زوستر ممکن است به‌نحوی جبران ناپذیر، دید فرد را مختل نماید.
درد در محل ضایعات زونا شایع بوده و می‌تواند خفیف یا شدید باشد. ماهیت درد، سوزشی و تیز است و ممکن است از چندین روز پیش از ظهور ضایعات پوستی حاضر باشد. درد زونا، اگرچه موضعی است؛ اما در موارد شدید فعالیت‌های روزمره و خواب بیمار را مختل می‌نماید. این درد در بالغین شدیدتر از افراد کم سن و سال‌تر خواهد بود.
در اکثر افراد، زونا هیچ‌گونه اثرات درازمدتی به دنبال نخواهد داشت. با این حال، عوارض ثانویه در برخی بیماران گزارش شده اند. این عوارض عبارتند از:
درد:
درد عصب (نورالژی) ناشی از عفونت هرپسی postherpetic neuralgia شایع‌ترین عارضه‌ی زوناست و در 10 الی 15 درصد افراد رخ می‌دهد. حدوداً نیمی از این بیماران، سن بالاتر از 60 سال دارند. درد در محل ضایعاتِ دلمه‌بسته و بهبودیافته احساس می‌گردد که ماه‌ها و یا سال‌ها ممکن است به طول بیانجامد و در موارد شدید به اختلالات خواب، کاهش وزن، افسردگی و اخلال در فعالیت‌های روزمره منجر خواهد شد. پزشک معالج در افراد پرخطر داروهایی را برای پیشگیری و درمان این نورالژی تجویز خواهد نمود.
عفونت‌های پوستی:
محل ضایعات زونا ممکن است دچار عفونت ثانویه‌ی باکتریایی گردد و امر بهبودی را به تأخیر اندازد. این عارضه در حدود 2 درصد بیماران به وقوع می‌پیوندد.
عوارض چشمی:
عوارض چشمی در 2 درصد افراد و بیشتر در زونای نواحی اطراف چشم رخ می‌دهند. این عوارض به‌صورت التهاب چشم و شبکیه ممکن است به از دست دادن بینایی بیانجامد و بنابراین، نیازمند مشاوره و اقدامات اورژانسی چشم‌پزشکی خواهد بود.
التهاب گوش:
زونای گوش یا سندرم رمزی هانت Ramsay Hunt syndrome با علائم ضعف عضلات صورت در سمت مبتلا و از دست رفتن حس چشایی در دوسوم قدامی زبان، از جمله دیگر عوارض ابتلا به هرپس زوستر در نظر گرفته می‌شود.
افراد دچار سرکوب ایمنی، معمولاً علائم شدیدتر و عوارض بیشتری از خود نشان می‌دهند.
درمان زونا
این درمان‌ها در دو دسته‌ی داروهای ضدویروسی و داروهای کاهنده‌ی درد طبقه‌بندی می‌شوند. داروهای ضدویروسی در تمامی افراد مبتلا به زونا توصیه می‌گردند و اگر در طی 72 ساعت از بروز ضایعات آغاز گردند، بیشترین اثربخشی را خواهند داشت. البته پس از این دوره نیز، تجویز آن‌ها به‌منظور کوتاه‌کردن دوره‌ی درمان توصیه می‌شود.
داروها و کرم های درمان زونا
داروهای ضد ویروسی
داروهای مؤثر در تسریع بهبودی ضایعات و تکثیر ویروس عبارتند از:
- آسیکلوویر Acyclovir (زوویراکس Zovirax)
- فامسیکلوویر Famciclovir (فامویر Famvir)
- وا‌لاسیکلوویر Valacyclovir (والترکس Valtrex)
متداول‌ترین و ارزان‌ترین از بین این داروها، آسیکلوویر است که در مقایسه با دیگر داروها، بایستی به دفعات بیشتری در طول روز مصرف گردد.
داروهای ضددرد
داروهای ضددرد عمدتاً با داروهایی که در درمان نورالژی پس از عفونت زونا به کار می‌روند، هم‌‌پوشانی دارند. این داروها به تجویز و با نسخه‌ی پزشک به فروش رسیده و گروهی از داروهای ضدافسردگی سه‌حلقه‌ای (آمی تریپتیلین، نورتریپتیلین)، مسکن‌های خوراکی اپیوئیدی، داروهای ضدصرع و کرم کپسایسین Capsaicin (زوستریکس Zostrix) که ماده‌ای مشتق‌شده از فلفل تند است و نیز بی‌حس‌کننده‌های موضعی (مانند لیدوکائین) و تزریق استروئیدها را شامل می‌گردد.
دیدگاه ها