دیابت نوع 1 چیست | علت، علائم، عوارض و درمان

دیابت نوع 1 یا دیابت وابسته به انسولین زمانی ایجاد می شود که سلول های بتای پانکراس که وظیفه تولید انسولین را بر عهده دارند، در اثر حمله سیستم ایمنی بدن از بین می روند.

بدین ترتیب تولید انسولین کم و یا متوقف می شود. بدین ترتیب گلوکز موجود در خون نمی تواند وارد سلول ها شود و در نتیجه در جریان خون انباشته می شود.

این موضوع سبب افزایش سطح قند خون شده و دیابت نوع 1 را ایجاد می کند.

در این پست از داکتاپ، قصد داریم درباره علت، علائم، عوارض و درمان دیابت نوع 1 صحبت کنیم. 

با ما همراه باشید.

دیابت نوع 1 چیست؟

پیش از اینکه بگوییم دیابت نوع 1 چیست، باید بدانیم که هورمون انسولین چیست و چه نقشی در بدن دارد.

وظیفه هورمون انسولین کمک کردن به قند موجود در خون، برای ورود به سلول است. به کمک انسولین، سلول ها می توانند قند را جذب کرده و آن را تبدیل به انرژی کنند.

این هورمون در سلول های بتا پانکراس (لوزالمعده) ساخته و ترشح می شوند.

حال در دیابت نوع 1 که یک بیماری خودایمنی محسوب می شود، سیستم ایمنی فرد به سلول های بتا پانکراس حمله کرده و آنها را تخریب می کنند.

بدین ترتیب تولید انسولین کاهش یافته و یا به طور کامل متوقف می شود.

در این حالت دیگر سلول ها قادر نیستند قند موجود در خون را جذب کنند و بنابراین سطح قند خون افزایش می یابد و فرد به دیابت نوع 1 مبتلا می شود.

اگر سطح قند خون به طور مداوم افزایش پیدا کند و به موقع کنترل و درمان نشود، می تواند عوارض جدی برای فرد ایجاد کند.

دیابت نوع 1 معمولا به طور ناگهانی و تا پیش از بزرگسالی (30 سالگی) بروز پیدا می کند. البته این بیماری در افراد بالای 30 سال نیز مشاهده شده است.

به همین دلیل در گذشته این نوع دیابت با نام «دیابت نوجوانان» یا «دیابت وابسته به انسولین» شناخته می شد، اما امروزه می دانیم که این اصطلاحات چندان دقیق و علمی نیستند.

شیوع دیابت نوع 1 کمتر از دیابت نوع 2 می باشد. اگر بخواهیم آماری در این زمینه ارائه بدهیم، می توان گفت حدود 5% تا 10% از کل افراد دیابتی را، مبتلایان به دیابت نوع 1 تشکیل می دهند.

علت ابتلا به دیابت نوع 1 چیست؟

علت ابتلا به دیابت نوع 1 و عاملی که سبب می شود سیستم ایمنی بدن به سلول های پانکراس حمله ور شود، هنوز به درستی مشخص نیست.

ژن ها نقش مهمی در ابتلا به دیابت نوع 1 بازی می کنند ولی احتمالا به تنهایی دخیل نیستند. برطبق آمار، دیابت نوع 1 در سفیدپوستان بیشتر از سایرین است و این موضوع می تواند اثباتی بر تاثیر ژن باشد.

همچنین برخی از محققان بر این باورند که محرک های طبیعی نیز باعث حمله سیستم ایمنی می شوند. به عنوان مثال ویروس ها و آلرژی ها در ابتلای افراد مستعد به دیابت نوع 1 تاثیر گذار است.

عوامل محیطی دیگری مانند دمای هوا نیز در ابتلا به دیابت نوع 1 می توانند موثر باشند. به عنوان مثال درصد ابتلا در مناطق سردسیر نسبتا بیشتر است.

از دیگر مواردی که در مطالعات تجربی به عنوان علل ابتلا به دیابت نوع 1 برشمرده می شوند، عبارتند از ؛

• رژیم غذایی
• ویتامین
• عفونت ها
• میکروبیوتای روده

نشانه ها و علائم دیابت نوع 1

علائم دیابت نوع 1 را می توان برحسب مرحله و درجه بیماری، به چند دسته تقسیم کرد :

1) علائم اولیه دیابت نوع 1 

در اوایل بیماری، علائمی ظاهر می شوند که مانند زنگ خطر عمل می کنند.

به محض اینکه متوجه چنین علائمی شدید، باید به پزشک فوق متخصص غدد مراجعه کرده و ویزیت شوید :

• کم شدن حس شنوایی
• مشاهده لکه های زبر و مخملی در نواحی چین خوردگی پوست بدن
• خارش در انگشتان دست و پا

2) علائم رایج دیابت نوع 1

از علائم رایجی که در دیابت نوع 1 مشاهده می شود و بیماران از آن شکایت دارند، می توان به موارد زیر اشاره کرد :

• پر ادراری
• پرخوری و پرنوشی
• خستگی و ضعف شدید
• تغییرات ناگهانی در وضعیت بینایی
• کاهش وزن (بدون اینکه در میزان فعالیت و تغذیه شما تغییری ایجاد شود)
• دیرتر خوب شدن زخم ها
• مشکلات پوستی (مانند خشکی پوست)
• گزگز و بی حسی دست ها و پاها
• دردهای شکمی
• تهوع و استفراغ
• ناتوانی جنسی و اختلال در نعوظ مردان

3) علائم جدی دیابت نوع 1 

تمامی علائم ناشی از دیابت نوع 1 را باید جدی گرفت، اما 2 مورد از آنها هستند که از سایر علائم جدی تر هستند :

• اگر بعد از خوردن مقدار غذایی که همیشه مصرف می کردید، احساس گرسنگی شدید داشتید و این اتفاق مدام تکرار می شد.
• اگر احساس کردید بدون اینکه فعالیت خاصی انجام داده باشید، مدام نیاز به آب دارید.
• اگر میزان ادرار شما زیادتر از حد معمول شده است.

توجه کنید که وجود این علائم صرفا به معنای ابتلا به دیابت نوع 1 نیست، اما برای احتیاط بهتر است به پزشک فوق تخصص غدد مراجعه کنید.

4) علائم دیابت نوع 1 در کودکان

معمولا علائم دیابت نوع 1 در کودکان و بزرگسالان یکسان است. اما برای احتیاط بیشتر، اگر علائم زیر را در فرزندتان مشاهده کردید، بهتر است به پزشک مراجعه کنید تا قند خون او را بررسی کند :

• اگر کودک بی دلیل (بدون فعالیت خاص، در هوای نه چندان گرم) تشنه است و این اتفاق چند روز تکرار شود.
• گرسنگی بیش از اندازه کودک به صورت مداوم
• شب ادراری، در صورتی که پیش از این چنین اتفاقی نمی افتاد.
• احساس خستگی
• عفونت واژن در دخترانی که به سن بلوغ نرسیده اند
• کاهش وزن با وجود پرخوری
• مشکلات بینایی مثل تاری دید و یا حتی سردرد
• بدخلقی

روش تشخیص دیابت نوع 1

تشخیص دیابت نوع 1 در بسیاری از آزمایش های اولیه خون امکان پذیر است، اما برای تعیین نوع آن، بیشتر علائم بالینی مدنظر پزشک قرار می گیرد.

به طور کلی تست های تشخیصی دیابت عبارتند از :

• قند خون ناشتا (به مدت 8 ساعت) بالاتر از 126 mg/dl
• قند خون غیرناشتا بالاتر از 200 mg/dl
• قند خون 3 ماهه (HbA1c) بالاتر از 6.5%
• GTT (تست تحمل گلوکز خوراکی یا وریدی)

تست هایی که در بالا نام برده شدند، صرفا ابتلای شما به دیابت را تشخیص می دهند. برای تشخیص دیابت نوع 1، علاوه بر علائم بالینی، دو تست دیگر نیز مدنظر قرار می گیرد:

• بررسی آنتی بادی های شایع در خون
• وجود کتون ها در ادرار 

عوارض دیابت نوع 1

دیابت نوع 1 عوارض مختلفی بر روی اکثر اندام های بدن دارد. برخی از مهمترین عوارض دیابت نوع 1 عبارتند از :

1. هیپوگلایسمی

هیپوگلایسمی به کاهش قند خون کمتر از 60 mg/dl می گویند.

از آنجایی که بیماران مبتلا به دیابت نوع 1 معمولا از انسولین برای کاهش قند خون استفاده می کنند، اگر به دنبال آن مواد غذایی به مقدار کافی مصرف نشود، بیمار دچار افت قند خون می شود.

افت قند خون یا هیپوگلایسمی اگر مورد توجه قرار داده نشود، می تواند منجر به بیهوشی و یا حتی مرگ شود.

از علائم هیپوگلایسمی در افراد مبتلا به دیابت نوع 1 می توان به موارد زیر اشاره کرد :

• احساس گرسنگی
• سرگیجه
• خواب آلودگی
• عرق سرد
• تپش قلب
• رنگ پریدگی

2. کتواسیدوز دیابتی (DKA) 

کتواسیدوز دیابتی به علت کمبود یا نبود انسولین ایجاد می شود. 

اگر انسولین در بدن کم باشد یا وجود نداشته باشد، قند موجود در خون جذب سلول ها نمی شود و در نتیجه شاهد افزایش قند خون خواهیم بود.

در ادامه، بیمار دچار تکرر ادرار می شود و بدن کم آب می شود و همین موضوع باعث ایجاد اختلال در تعادل الکترولیتی بدن (میزان یون ها) می شود.

از طرف دیگر چون سلول های بدن قادر به جذب قند خون نیستند، برای تولید انرژی شروع به تجزیه چربی های بدن می کنند و این اتفاق باعث تولید «اجسام کتونی» می شود. 

تجمع زیاد کتون ها برای بدن مضر است و باعث مسمومیت می شود. همچنین از آنجایی که این مواد اسیدی هستند، پدیده اسیدوز در بدن اتفاق می افتد.

اگر مقدار کتون در خون افزایش یابد، مقداری از آن توسط ادرار دفع می شود و این اتفاق یک زنگ خطر بوده و نشان دهنده این است که دیابت شما از کنترل خارج شده است.

به این حالت که در نتیجه تجمع زیاد کتون ها در بدن ایجاد می شود، کتواسیدوز دیابتی یا DKA گفته می شود.

از علائم کتواسیدوز دیابتی در افراد مبتلا به دیابت نوع 1 می توان به موارد زیر اشاره کرد :

• تشنگی شدید
• تاری دید
• سردرد
• نبض سریع و ضعیف
• درد شکمی
• تهوع و استفراغ
• تکرر ادرار و وجود کتون در ادرار
• بوی بد تنفس (بوی میوه گندیده)
• کاهش فشار خون
• تنفس کوتاه و عمیق
• احساس ضعف و خستگی ممتد 

توجه کنید که کتواسیدوز دیابتی یک شرایط اورژانسی است و می تواند منجر به اغما و یا مرگ شود.

3. آسیب کلیوی (نفروپاتی)

حدود 20 تا 30 درصد افرادی که به دیابت نوع 1 مبتلا هستند، دچار نفروپاتی دیابتی می شوند.

بیشترین احتمال بروز این بیماری بین 15 تا 25 سالگی، بعد از ابتلا به دیابت نوع 1 می باشد.

بیماران دارای نفروپاتی کلیه از ابتدا دارای علائم نیستند اما وقتی بیماری پیشرفت کند، دچار کم خونی، خستگی و عدم تعادل الکترولیتی می شوند.

اگر فرد دیابتی، قند و فشار خون را کنترل کرده و استفاده از پروتئین را کاهش دهد، می تواند از پیشروی این عارضه جلوگیری کند.

4. آسیب شبکیه چشم (رتینوپاتی)

از دیگر عوارض احتمالی دیابت نوع 1، آسیب به شبکیه چشم است که به دلیل تغییرات ایجاد شده در رگ‌های خونی رخ می دهد.

هرچه طول عمر بیماری دیابت بیشتر باشد، احتمال رتینوپاتی دیابتی بیشتر می‌شود. در حدود ۸۰٪ کسانی که حداقل ۱۵ سال دیابت دارند، صدمه به عروق شبکیه دیده می‌شود.

با انجام منظم معاینات چشمی و کنترل قند خون، می توان از رتینوپاتی جلوگیری کرد.

5. آسیب عصبی (نوروپاتی)

نتیجه ی بوجود آمدن این مشکل در افراد مبتلا به دیابت نوع 1، کاهش حس و خون رسانی به پا است و حتی شاید در مواردی ناچارا به سراغ گزینه قطع عضو برویم.

همچنین آسیب های عصبی می توانند منجر به مشکلات گوارشی مثل؛ حالت تهوع، اسهال و استفراغ شود.

درمان دیابت نوع 1

دیابت نوع 1 در حال حاضر درمان قطعی ندارد، اما با کنترل قند خون و نگه داشتن آن در سطح نرمال، می توان از عوارض احتمالی آن جلوگیری کرد.

علاوه بر کنترل قند خون که با تزریق مداوم و منظم انسولین صورت می گیرد، بیماران می توانند با داشتن رژیم غذایی سالم و سبک زندگی فعال، از افزایش قند خون جلوگیری کنند.

در ادامه درباره این روش های درمانی، توضیحات بیشتری خواهیم داد :

1. درمان دیابت نوع 1 با انسولین

بیماران مبتلا به دیابت نوع 1 برای کنترل قند خون نیاز به تزریق انسولین دارند.

انسولین دارای دو نوع انسانی و حیوانی می باشد. نوع حیوانی آن از پانکراس گاو و خوک تهیه می شد که البته امروزه دیگر تولید و استفاده نمی شود. 

نوع انسانی انسولین از سال 1982 وارد بازار شد و شامل دو نوع انسولین رگولار(شفاف) یا ان پی اچ(شیری) می باشد که به وسیله قلم یا سرنگ تزریق می شوند.

انسولین های مدرن از اواخر قرن بیستم وارد بازار شده اند و به تدریج جایگزین انسولین های انسانی خواهند شد. این انسولین ها از لحاظ عملکرد به انسولینی که به طور طبیعی در بدن ترشح می شوند نزدیکتر هستند. بیشتر انسولین های مدرن با قلم های از قبل پر شده تزریق می شوند که می توانید آنها را از داروخانه تهیه کنید.

انسولین ها از نظر مدت اثر در بدن به 4 دسته تقسیم می شوند:

• سریع اثر: مسئول کنترل قند خون در زمان مصرف وعده غذایی هستند، مثل؛ انسولین لیسپرو ،گلولیزین ،آسپارتات(Novorapid)
• کوتاه اثر: مسئول کنترل قند خون در 30 الی 60 دقیقه بعد از مصرف غذا هستند، مثل؛ انسولین رگولار
• متوسط اثر: مسئول کنترل قند خون در نیمه شب یا نیمی از روز هستند، مثل؛ ان پی اچ(لنت، نوولینN) 
• طولانی اثر: مسئول کنترل قند خون در یک روز کامل هستند، مثل؛ گلارژین(لانتوس)، دتمیر و انسولین های مخلوط(مثل انسولین نوومیکس)

* توجه کنید که حتما برای کنترل قند خون با انسولین، باید با پزشک مشورت کنید تا برنامه منظمی برای تزریق انسولین برای شما آماده کند. همانطور که پیش تر گفتیم، تزریق نامنظم انسولین می تواند عوارض خطرناکی داشته باشد.

2. درمان دیابت نوع 1 با رژیم غذایی

برای کنترل قند خون، در کنار استفاده از انسولین، نیاز است که بیمار رژیم غذایی مناسبی داشته باشد.

افراد دیابتی نباید از مواد غذایی با سدیم و کلسترول بالا و همچنین قند های ساده (مثل؛ نوشابه ها، آبمیوه های صنعتی، انواع بستنی، مربا، عسل، قند و شکر، انواع شیرینی، بیسکویت، کیک و ...) استفاده کنند.

بیماران دیابتی همچنین باید در مصرف غذاهای نشاسته ای (مثل؛ انواع نان، حبوبات و برنج) حد تعادل را رعایت کنند و در مصرف لبنیات و چربی ها (مثل؛ کره بادام زمینی، سویا، آجیل، روغن مایع، بادام زمینی)، گوشت، مرغ، ماهی و تخم مرغ نیز زیاده روی نکنند.

3. سایر نکات درمانی

علاوه بر موارد اصلی که در بالا ذکر شد، بیماران دیابتی باید نکات زیر را هم مدنظر قرار دهند:

• از برنامه تغذیه ای سالم زیر نظر پزشکان و متخصصان تغذیه استفاده کنید.
• پاهایتان را هر روز برای یافتن خراش، تاول، زخم، تورم، قرمزی یا زخم نوک ناخن ها و ناخن های دردناک بررسی کنید.
• هر روز دندان هایتان را مسواک کنید و نخ دندان بکشید.
• قند خون خود را هر روز چک کرده و در دفترچه دیابت خود یادداشت کنید.
• سیگار نکشید.

جمع بندی نهایی

دیابت نوع 1 نوعی بیماری خودایمنی است که در نتیجه حمله سیستم ایمنی بدن به سلول های بتا پانکراس (که وظیفه تولید انسولین را برعهده دارند) ایجاد می شود.

در این حالت انسولین کاهش یافته و سلول ها دیگر قادر نیستند قند موجود در خون را جذب کنند. 

این بیماری معمولا پیش از 30 سالگی بروز می کند و عوارض کوتاه مدت (هیپوگلایسمی، کتواسیدوز دیابتی) و بلندمدت (رتینوپاتی، نفروپاتی، نوروپاتی و ...) می تواند برای فرد مبتلا ایجاد کند.

عوامل ژنتیکی و محیطی در بروز این بیماری تاثیرگذار هستند.

از علائم دیابت نوع 1 می توان به پرادراری، پرخوری و پرنوشی، خستگی و ضعف مداوم، گزگز و بی حسی اندام ها، تاری دید، تهوع، استفراغ و ... اشاره کرد.

این بیماری درمان قطعی ندارد، اما برای پیشگیری از بروز عوارض آن، باید به طور مداوم قند خون با تزریق انسولین کنترل شود و همچنین سبک زندگی و رژیم غذایی سالمی برای فرد طراحی شود.

Source: Mayoclinic.org & Webmd.com