فرق روانشناس، روانکاو و روانپزشک چیست؟

یکی از سوالات پرتکرار در زمینه‌ی بهداشت و سلامت روان، است که تفاوت بین روانشناس، روانپزشک و روانکاو چیست؟ یا به بیان دیگر، چه تفاوت بین روانشناسی، روانکاوی و روانپزشکی وجود دارد. در این مقاله می‌خواهیم نگاهی به این سه واژه بیندازیم و ببینیم چه تفاوتی باهم دارند و این بر انتخاب‌ها و گزینه‌های شما به عنوان یک درمانجو چه تاثیری دارد.

روانکاو، روانشناس و روانپزشک

ابتدا بیایید نگاهی به تعریف علمی این سه واژه بیندازیم و سپس به سراغ جزئیات آن برویم:

• روانکاوی یکی از رویکردهای روان درمانی است. روانکاو که می‌تواند روانشناس یا روان پزشک باشد، با استفاده از تکنیک‌های مختلفی تلاش می‌کند که آگاهی و شناخت شما از ناخودآگاهتان را بیشتر کند. روانکاوان معتقدند که نیروها و تکانه‌های ناخودآگاه شما باعث و بانی مشکلات روانی هستند.
  
  
• روانشناس فردی است که در حوزه‌ی روانشناسی، یکی از رشته‌های علوم انسانی، تحصیل کرده است. روان شناس تلاش می‌کند که با استفاده از شیوه‌ها و تکنیک‌های مختلف، سلامت روانی شما را ارتقا بخشد و در حل دشواری‌های فکری به شما کمک کند. از جمله شیوه‌های معروف روان درمانی می‌تواند به روانکاوی، روان درمانی شناختی و روان درمانی شناختی-رفتاری (CBT) اشاره کرد.
  
  
• روانپزشک شخصی است که بعد از گذراندن دوره‌ی پزشکی عمومی، در حوزه‌ی تخصصی روانپزشکی تحصیل کرده و اکنون متخصص روانپزشک محسوب می‌شود. روانپزشک برخلاف روانشناس مجوز تجویز دارو دارد و می‌تواند برای درمان بیماری‌های روانی مختلف، از داروها کمک بگیرد.

مشاوره، روان درمانی و دارو درمانی

سه واژه‌ی مهم دیگری که باید با آن‌ها بیشتر آشنا شوید، این‌ها هستند. خیلی مهم است که بدانید شما می‌توانید در زمان مواجه با تقریباً هر مشکلی به روانشناسان، مشاورین یا روانپزشکان مراجعه کنید. امروزه مشاوره در شاخه‌های بسیار متنوعی وجود دارد؛ چرا که هر انسانی در طول زندگی انواع چالش‌ها را تجربه می‌کند و برای گذر از آن‌ها به کمک نیاز دارد. 

بگذارید یک مثال بزنم: «مشاوره‌ی غم و اندوه» یا «مشاوره داغ‌دیدگان» یکی از شاخه‌های روان درمانی است که بر کمک به کسانی تمرکز دارد که چیز مهمی را در زندگی از دست داده‌اند. کسانی که عزیزشان فوت کرده، از همسر خود جدا شده‌اند یا مثلاً به دلیل زلزله خانه و کاشانه خود را از دست داده‌اند. مشاوره غم و اندوه می‌تواند کمک زیادی به این افراد بکند. البته این شاخه از روان درمانی نسبتاً جدید است و چندان در کشور ما شناخته شده نیست.

پس مشاوره برای همه ما است و همه انسان‌ها می‌توانند در شرایط خاصی از مشاوره با یک روان درمانگر بهره ببرند. مشاوره به شما کمک می‌کند که بهتر با شرایط سخت کنار بیایید، واقعیت‌ها را بهتر ببینید و در کل زندگی شادتر و رضایت بخش‌تری داشته باشید.

مراجعه به مشاور، روانشناس یا روانپزشک به این معنی نیست که شما مشکل روانی دارید. به این معنی است که می‌خواهید زندگی شادتر، بهتر و زیباتری داشته باشید. یادتان باشد که هیچ شرمی در کمک گرفتن وجود ندارد.

به صورت خلاصه روان درمانی و مشاوره ۲ تفاوت عمده با یکدیگر دارند:

• مشاوره معمولاً بر رفع یک مشکل خاص تمرکز دارد ولی روان درمانی جنبه‌های عمومی روح و روان را در برمی‌گیرد و برای داشتن روان سالم‌تر تلاش می‌کند.
  
  
• مشاوره معمولاً کوتاه مدت‌تر از روان درمانی است. 

دارو درمانی هم یکی از شیوه‌های موثر درمان مشکلات و اختلالات روانی است. دارو درمانی برای درمان برخی از مشکلات روانی لازم و برای برخی کمک کننده است. به طور مثال برای درمان افسردگی شدید بهتر است همزمان با روان درمانی از دارو هم استفاده شود. 

درمان افسردگی با مشاوره و روان درمانی

همه داروها عوارض زیاد دارند و اعتیاد آورند

خیر همه‌ی داورها اینطور نیستند. خوشبختانه داروهایی که امروزه برای رفع مشکلات روانی در دسترس هستند، بسیار موثر و کم ‌عارضه‌اند و می‌توانند کمک زیادی به درمانجویان بکنند. مثلاً داروهای ضد افسردگی یا ضد اضطراب امروزی را می‌توان برای مدت طولانی مصرف کرد، بدون این که دچار عارضه‌ی خطرناک و جدی شد. در عین حال برخی از داروهای موثر بر روان، اعتیاد آور و خطرناک‌تر هستند؛ منتها در بیشتر موراد آن قدر اثر خوبی روی بیمار دارند، که فوایدش به معایبش می‌چربد.

همه‌ی روانپزشکان شما را با دارو درمان می‌کنند!

خیر اصلاً اینطور نیست. روانپزشکان تنها متخصصین سلامت روان هستند که می‌توانند برای شما دارو تجویز کنند ولی اینطور نیست که حتماً برای شما دارو تجویز کنند. روان پزشکان در دروان تحصیل خود روان درمانی را در سطح بالایی می‌آموزند. همچنین یکی از رشته‌های فوق تخصصی روانپزشکی، روان درمانی است. 

راهنمای انتخاب برای درمانجویان

انتخاب بین روانکاوی و سایر روش‌های روان درمانی، بین روانشناس و روان پزشک و بین روان درمانی و دارو درمانی همیشه ذهن درمانجویان را درگیر می‌کند. این که کدام روش، کدام متخصص و کدام شیوه‌ی روان درمانی برای شما موثرتر است، به عوامل زیادی بستگی دارد. 

اگر احساس می‌کنید که به کمک مشاور، روانشناس یا روان پزشک نیاز دارید، در اولین قدم بهتر است با پزشک عمومی یا پزشک خانواده مشورت کنید. شاید مشکل شما جسمی باشد. بسیاری از بیماری‌ها، مثل کم یا زیاد ترشح شدن هورمون‌ها، کم‌خونی و ... با علایم روانی در ارتباط هستند. مثلاً کم‌کاری تیروئید می‌تواند علایمی مشابه با افسردگی ایجاد کند. 

وقتی از سلامت جسمی خود مطمئن شدید، باید به دنبال یک مشاور یا پزشک مناسب بگردید. بیمارستان‌های روانپزشکی دولتی، کلینیک‌هایی که با بیمه‌ی شما قرارداد دارند یا فردی که پزشک عمومی یا پزشک خانواده به شما معرفی می‌کند، انتخاب‌های خوبی برای شروع هستند. 

واقعیت این است که پیدا کردن یک مشاور یا روان درمانگر خوب سخت‌تر از پیدا کردن یک روانپزشک خوب است. روان درمانگر باید دانشمند و هنرمند باشد. یعنی تسلط کافی بر علم روانشناسی داشته باشد و بتواند از دانسته‌های خود با هنرمندی و ظرافت استفاده کند.

برای این که ببینید یک روان درمانگر برای شما مناسب است یا نه، به سوالات زیر پاسخ بدهید:

• آیا مشاور یا درمانگر شما حرفه‌ای است؟ و مدارک و مجوزهای لازم را دارد؟
• آیا از این تجربیات و احساسات خود را با او به اشتراک بگذارید، احساس راحتی دارید؟
• آیا از سبک مکالمات و صحبت کردن مشاور خوشتان می‌آید؟
• آیا تعامل شما با مشاور یا درمانگر رضایت بخش است؟
• آیا به نظرتان می‌آید که مشاور احساسات شما را می‌فهمد؟

جواب منفی به هرکدام از سوالات بالا، به این معنی است که ارتباط خوبی با مشاورتان برقرار نکردید. اگر احساس می‌کنید که یک مشاور برای شما مناسب نیست، اشکالی ندارد که سری هم به متخصصان دیگر بزنید و مشاوره با آن‌ها را نیز امتحان کنید.

از کجا بفهمم که به روان درمانی نیاز دارم؟

در بسیاری از موارد ما می‌دانیم که روان درمانی به حل کدام مشکلات کمک می‌کند ولی نمی‌دانیم چه زمانی خودمان باید به متخصص سلامت روان مراجعه کنیم. برخی از علائم که ممکن است حاکی از نیاز شما به روانشناس، روانکاو یا روانپزشک باشد، شامل موارد زیر هستند: 

• اگر مشکلی در زندگی دارید که فشار زیادی به شما می‌آورد یا زندگی معمول شما را مختل کرده است. اگر احساس می‌کنید که مشکل فعلی شما در چند زمینه‌ی اساسی (مثل شغل، تحصیل، روابط اجتماعی و عاطفی) اختلال ایجاد کرده است، احتمالاً وقتش است که به متخصص سلامت روان مراجعه کنید.
• اگر برای مواجه با مشکلات از سازوکارهای ناسالم و خطرناک استفاده می‌کنید. مثلاً اگر در مواجه با مشکلات خود به مصرف دخانیات یا نوشیدنی‌های الکلی پناه می‌برید، پرخوری عصبی می‌کنید یا عصبانیت خود را بر سر دیگران خالی می‌کنید. در این حالت احتمالاً مشاوره با روانشناس، روانپزشک یا روانکاو به شما کمک زیادی خواهد کرد.
  
  
• اگر دوستان و خانواده‌ی شما نگران سلامت روان شما هستند. اگر به جایی رسیده‌اید که اعضای خانواده و عزیزان شما نگران‌تان هستند، احتمالاً زمان آن باشد که از مشاور سلامت روان کمک بگیرید.
  
  
• هرچیزی که تا کنون امتحان کرده‌اید، جواب نداده است. اگر مطالعه‌ی کتاب‌ها، سایت‌ها و مقالات کمکی به شما نکرده و تکنیک‌های مختلف حل مشکلات را امتحان کرده‌اید و فایده‌ای نداشته، مشاوره یکی از راهکارهایی است که احتمالاً جواب خواهد داد.

حرف آخر

یادتان باشد که لازم نیست حتماً در زندگی به جایی برسید که دیگر نتوانید با مشکلی کنار بیایید و بعدش به مشاوره یا روان درمانی مراجعه کنید. هر چه زودتر از متخصص سلامت روان کمک بگیرید، زودتر می‌توانید به زندگی عادی خود برگردید و شادی و آرامش را از نو تجربه کنید.