اوتیسم کودکان
اختلال اوتیسم یا خوددرماندگی چیست؟
اوتیسم نوعی اختلال رشد عصب-مغزی است که در آن قسمت‌های مختلفی از مغز توانایی همکاری با یکدیگر را ندارند. در کلامی ساده‌تر، اوتیسم اختلال رشد در عملکرد مغز می باشد. در نتیجه اوتیسم، بیماری نیست و درمانی ندارد، بلکه با تشخیص به موقع و شروع آموزش از شدت این بیماری کاسته می شود.
این اختلال در سه سال ابتدایی زندگی خود را نشان می دهد و در تمام زندگی فرد با او همراه است و زندگی او و خانواده‌اش را تحت تاثیر قرار می دهد. شیوع آن در پسران بیشتر از دختران است. این اختلال طیف وسیعی از علائم را شامل می شود اما همه‌های آن‌ها تحت سه گروه تقسیم بندی می شوند:
- مهارت اجتماعی ضعیف
- ارتباط کلامی و غیر کلامی غیر معمول
- علایق و فعالیت‌های محدود، تکراری و یکنواخت
اوتیسم اختلالی ارثی و ژنتیکی می باشد که مطالعات نشان می دهد چندین ژن و ترکیب آن با عوامل محیطی در بروز اوتیسم تاثیر دارند.
اختلالات طیف اوتیسم (ASD)
اوتیسم، آسپرگر، اختلال از هم پاشیدگی دوران کودکی (CDD)، اختلال فراگیر رشد (PDD) چهار اختلال در رشد مغزی و عصبی می باشند که در اختلالات طیف اوتیسم (Autism Spectrum Disorders) جای می گیرند و نشان دهنده آن است که افراد طیف گسترده‌ای از علائم را نشان می دهند و همه‌ی افراد مبتلا لزوما علائم مشابه ندارند، زیرا گاهی افراد همراه با اوتیسم، با مشکلات دیگری مانند بیش فعالی، اختلالات حسی و کم توانی ذهنی درگیر هستند. اختلالات طیف اوتیسم در سه سطح کلی نیازمند حمایت، نیازمند حمایت زیاد و نیازمند حمایت بسیار زیاد تقسیم می شود.
همچنین بخوانید: اوتیسم چیست؟
دلایل ابتلا به اوتیسم کودکان
همانطور که جلوتر گفته شد، علت اصلی اختلال اوتیسم هنوز شناخته شده نیست ولی فاکتورهایی وجود دارد که ریسک ابتلا به آن را افزایش می دهند:
ژنتیک
شاید بتوان گفت موثرترین عامل در بروز اوتیسم، جهش‌های ژنتیکی و عواملی موثر در بروز جهش ژنتیکی است. تحقیقات انجام گرفته نشان می دهد در خانواده‌ای که سابقه ابتلا به اوتیسم وجود دارد احتمال تولد فرزند مبتلا به اوتیسم بیشتر از بقیه خانواده‌ها است.
عوامل محیطی
عوامل محیطی مانند ابتلای مادر به بیماری‌های ویروسی یا باکتریال در دوران بارداری و یا قرار گرفتن در معرض مواد سمی و شیمیایی مانند آفت‌کش‌ها ریسک ابتلا به اوتیسم را افزایش می دهد.
دارو
مصرف برخی داروها مانند والپروئیک اسید و تالیدومید خطر ابتلا به اوتیسم را افزایش می دهد.
دیابت و فقر آهن در مادر
بر اساس تحقیقات، در مادرانی که کمبود آهن دارند، احتمال ابتلای کودک به اوتیسم تا پنج برابر بیشتر می شود. همچنین طبق تحقیقاتی که در رابطه با دیابت و اوتیسم انجام گرفته، مادرانی که دیابت بارداری دارند، احتمال ابتلای کودک به اوتیسم 63 درصد افزایش پیدا می کند.
سن والدین برای بچه‌دار شدن
با افزایش سن، اسپرم و تخمک کیفیت اولیه خود را از دست می دهند و قدرت لقاح کمتری خواهند داشت. همچنین با ضعیف شدن و افت کیفیت آن‌ها، جهش‌پذیرتر میشوند. بر اساس تحقیقات انجام گرفته، در صورتی که سن مادر از 40 سال بیشتر باشد، ریسک ابتلا به اوتیسم 15 درصد افزایش می یابد. هرچند که اثرات افزایش سن پدر کمتر از مادر است، اما اسپرم‌های پیر میتوانند دچار چنین اختلالاتی شوند.
نکته قابل توجه دیگر اختلاف سن میان پدر و مادر است. هرچه این اختلاف سنی بیشتر باشد احتمال ابتلا به اوتیسم افزایش میابد.
علائم اوتیسم کودکان
شناخت علائم اوتیسم در کودکان اهمیت زیادی دارد. چرا که شناخت این علائم در تشخیص به موقع این اختلال کمک بسیاری می کند. هرچه زودتر این اختلال تشخیص داده شود، فرآیند آموزش و توان‌بخشی را زودتر میتوان شروع کرد و از پیشرفت و حاد شدن علائم جلوگیری کرد.
اختلال در ارتباط‌های اجتماعی
کودکان سالم به چهره افراد مختلف نگاه می کنند و سعی در شناسایی آن‌ها دارند و ارتباط غیر کلامی مانند ارتباط چشمی، حرکات بدن و حالت‌های چهره (شادی، غم، تشویق، عصبانیت) را متوجه می شوند. اما کودکان مبتلا به اوتیسم ارتباط اجتماعی ضعیفی دارند:
- ارتباط چشمی برقرار نمی کنند
- تا سن 6 ماهگی لبخند نمیزند
- عدم پاسخ و واکنش به شنیدن اسم خود
- در بازی کردن با دیگران شریک نمی شوند
- با هم سن و سالان خود به سختی ارتباط برقرار میکنند و شاید حتی نتوانند که ارتباطی برقرار کنند.
- نسبت به حالت‌های چهره اطرافیان بی‌توجه هستند و واکنشی نشان نمی دهند.
اختلال گفتاری
از دیگر اختلالاتی که با اختلال ارتباط‌های اجتماعی مرتبط است مربوط به توانایی در برقراری ارتباط کلامی است. کودکان دارای اوتیسم در رشد زبان (از نظر دایره لغات)، شروع صحبت کردن و حفظ مکالمه ناتوانند.
- جملات را به صورت طوطی‌وار تقلید می کنند که به دو صورت است:
جملات فردی که با او صحبت می کند را تقلید می کنن یا این که جملات را حفظ می کنند و در جایی که کاربردی ندارد ویا در تنهایی خود استفاده می کنند
- ممکن است جملات کودک هیچ معنا و مفهومی نداشته باشد
- از ضمایر درست استفاده نمی کنند
- عدم تکامل زبان گفتاری و عدم استفاده از حالت‌های رفتاری
- عدم پاسخ به سوالات ساده
- اصطلاحات، ضرب‌المثل و شوخی را متوجه نمی شوند
- صحبت کردن تک کلمه‌ای
اختلال رفتاری
- کودکان مبتلا به اوتیسم ارتباط بهتری با اشیاء برقرار می کنند تا با افراد. گاهی به بخشی از اشیا که لزوما کاربرد خاصی ندارد، توجه خاصی می کنند.
- به تغییر شرایط و موقعیت‌های جدید واکنش‌های شدید نشان می دهند (تغییر مکان وسایل در خانه، تعویض برخی وسایل، افراد جدید)
- حرکات محدود و تکراری مانند تکان دادن مکرر دست و پا، قرار دادن وسایل در یک ردیف
اختلال شناختی
اغلب کودکان دارای اوتیسم هوش جزیره‌ای دارند. بدین معنی که ممکن است در بعضی رشته‌ها مانند موسیقی، محاسبات، نقاشی، کاردستی استعداد فوق‌العاده‌ای داشته باشند ولی در جواب دادن به ساده‌ترین سوالات بسیار تعلل کنند و یا در جواب دادن ناتوان باشند. این کودکان تجاربی که به صورت مشاهده و لمسی باشد را بهتر از یک موضوع فرضی درک می کنند.
تشخیص اوتیسم کودکان
اوتیسم اختلالی است که قبل از 3 سالگی و معمولا در 2 سالگی تشخیص داده می شود. برای تشخیص آن تست‌های آزمایشگاهی مانند نمونه‌گیری خون و اندازه‌گیری هورمون‌ها وجود ندارد و با استفاده از تصویربرداری با دستگاه‌های مختلف قابل تشخیص نیست.
با شناخت علائم اوتیسم و مشاهده تعدادی از آن‌ها در کودک خود می توانید به این اختلال شک کنید و کودک خود را برای معاینه به پزشک مراجعه کنید.
مراجعه به پزشک برای غربالگری باید در ماه‌های 9 ، 18 و 24 انجام شود.
پزشک در ابتدا گرفتن تاریخچه خانوادگی را از نظر سابقه ابتلا نزدیکان و بستگان به اوتیسم بررسی می کند. سپس از طریق صحبت کردن با کودک و گرفتن اطلاعات رشد و رفتارهای کودک از والدین به بررسی دقیق‌تر می پردازد.
- توانایی لبخند زدن در 6 ماهگی
- تلاش برای تقلید حرکات و صدای دیگران در 9 ماهگی
- وجود حرکات تکرار شونده و غیر معمولی
- بازی کردن با دیگر هم سن و سالان
- توانایی برقراری ارتباط کلامی و غیر کلامی
- توانایی برقراری ارتباط چشمی
- واکنش‌های شدید نسبت به تغییراتی در خانه
- تن صدای یکنواخت
- عدم واکنش به شنیدن اسم خود
- وابستگی به بعضی اشیاء
همچنین لازم است که کودک تست شنوایی سنجی انجام دهد تا مشخص شود که اختلال شنوایی ناشی از بیماری دیگری نباشد.
درمان اوتیسم کودکان (توان‌بخشی)
در حال حاضر روش قطعی برای درمان اوتیسم وجود ندارد و تنها از طریق آموزش به موقع و توان‌بخشی می توان باعث بهبود کیفیت زندگی کودک شد. روش درمانی انتخاب شده برای هر فرد متفاوت است چرا که هر فرد طیف متفاوتی از علائم را بروز می دهد و شدت آن در هر فرد متفاوت است.
تحلیل رفتار کاربردی (ABA)
از شناخته شده ترین رویکردهای درمانی تحلیل رفتار کاربردی می باشد که در آن کودک حداقل چهار ساعت در روز و 25 ساعت در هفته به صورت انفرادی با تحلیل‌گر رفتار کودکان اوتیسم ملاقات کند. تحلیل‌گر با ارزیابی شدت این اختلال و علائم آن، روش درمانی مناسب را برنامه‌ریزی می کند.
گفتار درمانی (Speech Therapy (ST
در این روش مهارت‌های کلامی و غیر کلامی کودک و همچنین مهارت‌های اجتماعی او تقویت می شود و یاد می گیرد که چگونه کلمات را به صورت کاربردی‌تر به کار ببرد.
کاردرمانی (Occupational Therapy (OP
هدف این روش درمانی بهبود مهارت‌های رفتاری، حرکتی و اجتماعی است و به فرد کمک می کند تا در آینده و بزرگسالی مستقل باشد.
روش پاسخ‌محور ( Pivotal Response Training (PRT
این روش کودک محور است یعنی شروع کننده رفتار کودک است و سپس مربی در طول رفتار کودک مواردی را اضافه می کند و توجه کودک به یادگیری آن موارد جلب می شود. در این روش طیف وسیعی از اطلاعات به کودک آموزش داده می شود. هدف این روش درمانی ایجاد انگیزه برای یادگیری و ارتباط با دیگران، بهبود مهارت‌های ارتباط اجتماعی، افزایش رفتارهای مثبت و کاهش رفتارهای بیهوده و منفی می باشد.
روش انسجام حسی
برای کودکانی استفاده می شود که با شنیدن برخی صداها، دیدن برخی روشنایی‌ها و وسایل و لمس آن‌ها واکنش نشان می دهند. در این روش به کودک روش و کاربرد درست هر وسیله را آموزش می دهند.
فلورتایم (Floor time)
این روش درمانی مبتنی بر ارتقای عملکرد عاطفی و شناختی کودک است و می تواند مهارت‌های ارتباطی و احساسی را سریع‌تر آموزش دهد. این روش نوعی بازی درمانی است که هم توسط متخصص و هم والدین دوره دیده انجام می گیرد تا مهارت‌های عاطفی کودک تقویت و برای یادگیری‌های ارتباطی و احساسی انگیزه پیدا کند.
بازی درمانی (Play Therapy)
در بازی درمانی کودک با بازی کردن با والدین خود و آموزش نحوه درست بازی کردن با دیگران و حتی یادگیری بازی‌های جدید، مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی‌اش بهبود میابد. بازی درمانی روشی است که اگر به درستی انجام شود و کودک از انجام آن لذت ببرد، خواهان تکرار انجام آن بازی و حتی یادگیری بازی‌های جدید و مشابه می شود و از این طریق طیف گسترده‌تری از اطلاعات را آموزش می بیند.
روش‌های درمانی دیگری مانند هنر درمانی (موسیقی، نقاشی، کاردستی) میتواند در آرامش، لذت و کاهش تحریک‌پذیری آن‌ها نقش مهمی داشته باشد.
مطالعه بیشتر: فواید بازی درمانی برای اوتیسم
دارو درمانی
هیچ دارویی برای درمان اختلال اوتیسم شناخته نشده و تنها دو داروی ریسپریدون و آریپیپرازول که مورد تایید FDA قرار دارد جهت کاهش تحریک‌پذیری بکار می رود و سایر داروها ضد استرس، ضد روان‌پریشی و ...می باشد.
رژیم غذایی
برای کودکان اوتیسمی رژیم غذایی خاصی وجود ندارد اما گاهی بعضی از آن‌ها هر نوع غذایی را نمی خورند. گاهی به بعضی غذاها ناخنک می زنند و به بعضی غذاها تمایلی ندارند. کودکان اوتیسمی به دلیل آنکه تراکم استخوانی ضعیفی دارند نباید مواد حاوی کلسیم و استخوان‌ساز را از رژیم غذایی آن‌ها بدون هماهنگی پزشک قطع کرد. مشکلات گوارشی شایع در کودکان اوتیسمی یبوست، دل درد، تهوع و استفراغ میباشد.
اسیدهای چرب مانند امگا 3 (غذاهای دریایی) و امگا 6 (تخم مرغ، لبنیات، گوشت) در تقویت سیستم ایمنی و سیستم مغز و اعصاب نقش مهمی دارند.
تصوری در رابطه با رژیم غذایی بدون کازئین و گلوتن (پروتئین) وجود دارد که بر این باور است که این دو پروتئین به دلیل ضعف سیستم گوارش کودک هضم نشده و یا گوارش سختی دارند و در روند عصب‌سازی و رشد مغزی تداخل ایجاد میکند. اما این فرضیه به طور کامل تایید نشده است و نمی توان این فرضیه را یکی از واجبات رژیم غذایی کودکان اوتیسمی دانست.
به علت رژیم غذایی نامناسبی که کودکان مبتلا به اوتیسم دارند، کمبود مواد معدنی و ویتامین‌ها میان آن‌ها شایع است. در نتیجه حذف مواد افزودنی، آلرژی‌زا و همچنین مصرف منیزیم، روی، ویتامین‌های خانواده B و ویتامین A و C در رژیم غذایی این کودکان توصیه می شود.
دیدگاه ها