گفتار درمانی به شیوههای ارزیابی و درمان اختلالات گفتاری و زبانی گفته میشود. این کار توسط آسیب شناس گفتاری-زبانی (SLP) انجام میشود که بیشتر با عنوان متخصص گفتار درمانی معروف است.
شیوههای گفتار درمانی به درمانجو کمک میکند که گفتار بهتر و کلام شیواتری داشته باشد. این شیوهها شامل آرتیکولاسیون تراپی، فعالیتهای مداخلهای زبانی و سایر تکنیکها است که بسته به اختلال زبانی-گفتاری شما، انتخاب میشوند.
از گفتار درمانی میتوان برای حل اختلالات گفتاری که در کودکی ایجاد شدهاند یا حل مشکلاتی که در بزرگسالی در اثر بیماری یا آسیب (مثل سکته یا آسیب مغزی) ایجاد شدهاند، استفاده کرد.
چه اختلالاتی به گفتار درمانی نیاز دارند؟
اختلالات گفتاری-زبانی مختلفی هستند که گفتار درمانی در درمان آنها موثر نشان داده است:
- اختلال در تولید یا اختلال آواسازی:
این اختلال زمانی ایجاد میشود که فرد در تولید صداها ناتوان باشد یا نتواند اصوات واضح و مناسبی ایجاد کند. کودکانی که دچار اختلال در تولید هستند ممکن است در زمان ادای کلمات، هجایی به آن اضافه کنند، کم کنند یا تغییری در اصوات تشکیل دهندهی کلمه ایجاد کنند. مثلاً به جای این که بگوید «توپ» میگویند «دوپ». - اختلال روانی سخن:
این اختلالات زمانی دیده میشود که جریان، سرعت یا ضرب آهنگ گفتار دچار مشکل شود. مثالهای بارز اختلالات روانی سخن لکنت و بریده گویی هستند. کسانی که از لکنت رنج میبرند ممکن است در ادا کردن یک هجا یا یک کلمهی خاص دچار مشکل شوند و گفتارشان بر سر آن هجا متوقف شود. یا مثلاً ممکن است قسمتی از یک کلمه را چندین بار تکرار کنند. کسانی که بریده گویی میکنند، معمولاً خیلی سریع صحبت میکنند و کلمات را با هم ادغام میکنند. - اختلالات تشدید (رزونانس):
اگر راههای هوایی طبیعی در حفرهی دهان یا بینی دچار انسداد یا تنگی باشد، کیفیت صداهای تولید شده را تحت تاثیر قرار میدهد. اختلالات تشدید معمولاً همراه با اختلال شکاف کام، بیماریهای اعصاب و تورم لوزهها دیده میشوند. - اختلالات درکی:
فردی که دچار اختلال درکی است، در فهمیدن و پردازش صحبت دیگران ناتوان است. این اختلال باعث میشود که شما نسبت به صحبتهای دیگران بیتفاوت به نظر برسید، نتوانید از توضیحات و دستورات پیروی کنید و دایره لغات محدودی داشته باشید. دیگر اختلالات زبانی، اوتیسم، ناشنوایی و آسیبهای مغزی میتوانند باعث ایجاد اختلالات درکی شوند. - اختلالات بیانی:
دشواری در بیان یا انتقال اطلاعات را اختالال بیانی میگویند. اگر دچار یکی از اختلالات بیانی باشید، ممکن است در تشکیل صحیح جملات اشتباه کنید، مثلاً به جای فعل حال، فعل گذشته به کار ببرید. این اختلالات معمولاً همراه با عقب ماندگیهای رشدی مثل سندرم داون یا ناشنوایی دیده میشوند. گاهی اوقات هم ناشی از آسیب مغزی یا دیگر بیماریها هستند. - اختلالات شناختی ارتباطی:
ناتوانی یا دشواری در برقراری ارتباط به دلیل آسیب دیدن بخشی از مغز که مسئول تفکرات شماست، اختلال شناختی ارتباطی نام دارد. این اختلال میتواند باعث مشکلات حافظه، ناتوانی در حل مسئله و دشواری در صحبت کردن یا گوش دادن بشود. اختلال شناختی ارتباطی میتواند ناشی از بیماریها (مثل رشد غیرطبیعی مغز یا بیماریهای اعصاب)، آسیب مغزی یا سکته مغزی باشند. -
آفازی:
نوعی اختلال ارتباطی اکتسابی است که میتواند باعث ناتوانی فرد در صحبت کردن و فهمیدن صحبت دیگران شود. منظور از اکتسابی این است که ژنتیکی یا مادرزادی نیست. آفازی معمولاً توانایی خواندن و نوشتن هم تحت تاثیر قرار میدهد. شایعترین علت آفازی سکتهی مغزی است ولی برخی از بیماریهای مغزی نیز میتوانند باعث آن شوند. -
دیسارتری:
نمود اصلی این اختلال گفتار آرام و مبهم است که به دلیل ضعف یا فلجی عضلات کنترل کنندهی گفتار ایجاد میشود. دیسارتری بیشتر اوقات ناشی از بیماریهای دستگاه عصبی یا بیماریهایی است که باعث فلج عضلات صورت یا ضعف عضلات گلو و زبان میشوند. بیماریهایی مانند مولتیپل اسکلروز (MS)، لترال اسکلروز آمیوتروپیک (ALS) و سکتهی مغزی از جمله دلایل ایجاد کنندهی دیسارتری هستند.
در جلسات گفتار درمانی چه اتفاقی میافتد؟
در شروع جلسات گفتار درمانی، متخصص گفتار درمانی وضعیت شما را بررسی میکند تا ببیند از کدام یک از اختلالات گفتاری رنج میبرید و بهترین راه برای درمان آن اختلال چیست.
برای کودکان
گفتار درمانی کودکان ممکن است در کلاسهای آموزشی، جلسات گروهی یا جلسات تک نفره انجام شود که این بستگی به اختلال گفتاری کودک دارد. فعالیتها و تمرینهای گفتار درمانی بسته به نوع اختلال، سن و نیازهای کودک متفاوت هستند. در جلسات درمانی، گفتار درمانگر ممکن است:
از طریق بازی کردن یا صحبت کردن، با استفاده کتابها، تصاویر یا سایر اشیاء کار خود را انجام دهد. این تلاشها در راستای کمک به بهبودی رشد زبانی در کودک انجام میشود.
نمونهی صداها و هجاهای صحیح از طریق بازیهای منطبق با سن کودک به او ارائه میشود تا متوجه شود که چگونه باید صداهای خاص را تولید کند.
تکلیفهایی را برای کودک یا والدین او در نظر میگیرد تا گفتار درمانی را در خانه نیز انجام دهند.
برای بزرگسالان
گفتار درمانی برای بزرگسالان نیز با ارزیابی نیازها و پیشبینی بهترین رویکرد درمانی آغاز میشود. گفتار درمانی بزرگسالان میتواند در بهبود اختلالات گفتاری، زبانی و شناختی موثر باشد. جلسات درمانی ممکن است شامل بازآموزی عملکرد قورت دادن یا بلعیدن باشد. به ویژه در مواردی که آسیبهای مغزی یا بیماریهای مانند پارکسینون یا سرطانهای دهان باعث دشواریهای بلعی شده است.
تمرینهای گفتار درمانی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- تمرینهای حل مسئله، تقویت حافظه، مرتبسازی و سایر فعالیتهایی که میتوانند در بهبود مهارتها و ارتباطات شناختی بیماران موثر باشند
- تاکتیکهای مکالمهای برای بهبود ارتباطات اجتماعی
- تمرینات تنفس برای بهبود اختلال تشدید (رزونانس)
- تمرینهایی برای قوی کردن عضلات دهان
علاوه بر مراجعه به گفتار درمانگر یا کلینیکهای گفتار درمانی، میتوانید از روشهای دیگر برای انجام گفتار درمانی استفاده کنید. به ویژه در این دوران که ویروس کرونا شایع شده است.
برخی از شیوههای جایگزین مراجعه به گفتار درمانگر عبارتاند از:
- گفتار درمانی آنلاین
- اپلیکیشنهای گفتار درمانی
- بازیها و ابزارهای تقویت زبانی مثل فلشکارتها
- کتابهای مختلف
چقدر طول میکشد تا گفتار درمانی موثر واقع شود؟
این که چه مدت و چند جلسه به گفتار درمانی نیاز خواهید داشت، به عوامل زیادی بستگی دارد. سن، نوع اختلال، وخامت مشکل و بیماریهای زمینهای که باعث ایجاد اختلال گفتاری شدهاند از جمله مواردی هستند که در مدت زمان درمان تاثیر میگذارند.
بعضی از اختلالات گفتاری در دوران کودکی ایجاد میشوند و با افزایش سن بهبود مییابند. در عین حال بعضی از مشکلات تا بزرگسالی ادامه پیدا میکنند و نیاز به درمانهای بلند مدت دارند.
همچنین در مورد مشکلاتی که ناشی از سکتهی مغزی یا سایر بیماریها هستند، ممکن است با درمان بیماری زمینهای، مشکل گفتاری و ارتباطی نیز بهبود یابد.
گفتار درمانی چقدر موثر است؟
نرخ موفقیت گفتار درمانی را باید با توجه به نوع اختلال و گروههای سنی مختلف بیان کرد و نمیتوان به طور کلی گفت. این که چقدر زود گفتار درمانی را شروع کنید نیز بر نتایج درمانی تاثیر بهسزایی دارد.
پژوهشها نشان میدهند که بهترین نتایج گفتار درمانی برای کودکان زمانی است که درمان را خیلی زود شروع کنند و تمرینات را به کمک والدین، مربی یا درمانگر در خانه انجام دهند. همچنین پژوهشی در یکی از بیمارستانهای مشهد نشان داد که بهترین زمان گفتار درمانی برای کودکان، در سنین قبل از مدرسه است.
دیدگاه ها